استاد دانشگاه:‌ حل مشکلات خشکسالی نیازمند اراده و عزم جدی است

سید محمدجعفر ناظم السادات سه‌شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود:‌نحوه مدیریت، بزرگترین مشکل خشکسالی و کم آبی در کشور است و  سیستم مدیریتی در منابع آب و خاک باید از حالت دولتی خارج و به مردم واگذار شود تا بتوانیم به مدیریت مردم مدار در منابع طبیعی برسیم.

رئیس مرکز پژوهش های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز افزود: بی تفاوتی مسئولین نسبت به مسائل و مشکلات مربوط به منابع طبیعی موجب شده که افراد فعال در این حوزه نیز انگیزه ای برای حل این مشکلات نداشته باشند.

وی ادامه داد: برای من جای سؤال است که آیا مسئولین تاکنون دغدغه حل بحران خشکسالی و کم آبی را داشته اند؟ اگر پاسخ این سؤال مثبت است پس به چه دلیل شاهد اقدامات اساسی از سوی آنها برای برطرف شدن مشکلات مربوط به منابع طبیعی نبوده ایم؟

ناظم السادات بیان کرد: تلاش و پیگیری رسانه ها در خصوص برطرف شدن مشکلات مربوط به منابع طبیعی قابل تقدیر است و انعکاس اخبار مربوط به این حوزه توسط اصحاب رسانه کار پسندیده و باارزشی است اما متأسفانه برخی مسئولین کشور و استان آن طور که باید برای حل مسائل مربوط به منابع طبیعی تلاش نمی کنند.

وی گفت:‌ اکثر مسئولان حتی واکنش مثبتی نسبت به اخبار منتشر شده در این حوزه نشان نمی دهند. این در حالی است که مسئولین می بایست پیش از رو به رو شدن با شرایط بحرانی مانند خشکسالی و کمبود آب به مشورت با افراد متخصص و باتجربه در این زمینه بپردازند و با انجام سرمایه گذاری های لازم، تدابیر و تمهیدات کافی را برای حل این مشکلات اتخاذ کنند تا بتوانند با استفاده از تکنیک ها و روش های بهینه سازی از وقوع بحران های طبیعی جلوگیری کنند.

این استاد دانشگاه بیان داشت: وقوع بحران های طبیعی و عدم برنامه ریزی مناسب برای مقابله با خسارت های ناشی از آن، می تواند پیامدهای جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.

ناظم السادات گفت: ما به منظور برطرف شدن مشکلات مربوط به حوزه منابع طبیعی در چندین نوبت به مسئولین استان نامه نگاری کردیم اما پاسخ مثبتی از سوی آنها برای همکاری با دانشگاه دریافت نکردیم. بنابراین جای تعجب ندارد اگر جنگل های ما در آتش بسوزد یا زندگی کشاورزان تحت تأثیر خشکسالی و سرمازدگی قرار بگیرد و محیط زیست با مشکل آلودگی مواجه شود. در واقع این مشکلات ناشی از رفتار و منش ما با منابع طبیعی است.

وی ادامه داد: علل وقوع آتش سوزی هایی که در مراتع و جنگل های استان فارس رخ می دهد تا هفتاد درصد قابل پیش بینی و پیشگیری است اما تا زمانی که فرد مسئولیت پذیری در عرصه مدیریتی منابع طبیعی حضور نداشته باشد، شاهد تکرار مجدد این اتفاقات ناخوشایند خواهیم بود.

ناظم السادات با بیان اینکه کشور ما هر سال با مشکلات بیشتری در زمینه خشکسالی و کم آبی مواجه می شود، گفت: کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس در مقایسه با کشور ما با مشکلات بیشتری از نظر کمبود آب روبه رو بوده و هستند، اما در حال حاضر میزان دسترسی مردم این کشورها به آب سالم بیشتر از ایرانیان است.

وی اضافه کرد: بسیاری از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس با وجود اینکه از میزان بارندگی قابل توجهی برخوردار نیستند و هیچ گونه منابع آب زیرزمینی ندارند اما از نظر آب شرب چندان در مضیقه نیستند و حتی می توان گفت قیمت آب در این کشورها ارزان تر از قبل شده است. این در حالی است کشور ما با خشکسالی و کم آبی دست و پنجه نرم می کند.

ناظم السادات افزود: مدیریت منابع آب در سالهای اخیر با مشکلات و چالش های زیادی مواجه شده است و متأسفانه کسی هم در این زمینه پاسخگو و پرسش گر نیست.

 نظارت نه دخالت

این استاد دانشگاه با اعتقاد به اینکه دولت باید دست از دخالت در مدیریت منابع آب بردارد، گفت: دولت در حوزه منابع طبیعی باید نقش نظارتی داشته باشد. در واقع دولت باید اختیارات را به مردم واگذار کند تا مردم از ایجاد یک فضای رقابتی در حوزه منابع طبیعی بهره ببرند و افراد زبده نیز بتوانند وارد عرصه تولید و مدیریت منابع طبیعی شوند.

ناظم السادات با اشاره به اینکه دخالت دولت در مدیریت منابع طبیعی باعث شده مردم از گردونه تولید و نظارت خارج شوند، اضافه کرد: منابع طبیعی به جای دخالت دولت نیازمند نظارت هوشمندانه و کارآمد از سوی دولت است. به عنوان مثال در حوزه کشاورزی مسئولین می توانند از تجربه کشورهای موفق بهره ببرند و با نظارت جدی بر میزان برداشت آب از سفره های زیرزمینی و واگذاری امور کشاورزی به افراد شایسته به حل بحران کم آبی و برطرف شدن مشکلات در بخش کشاورزی کمک کنند.

رئیس مرکز پژوهش های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز ادامه داد: مسئولان باید میزان مصرف آب و میزان تولید محصولات در ازای هر مترمکعب آب را برای کشاورزان مشخص کنند و افراد شایسته ای را نیز در رأس مدیریت تعاونی ها قرار دهند. این کار باعث ایجاد رقابت در بین کشاورزان می شود و شرایطی را فراهم می کند که کشاورزان بدون نیاز به دخالت های دولت بهترین الگوهای کشت را برای بهینه سازی و مدیریت منابع آب رعایت کنند و حتی بر فعالیت های یکدیگر نظارت داشته باشند.

ناظم السادات در رابطه با اصلاح الگوی مصرف آب از طریق به کارگیری فناوری های نوین، گفت: هرچند به کارگیری فناوری های نوین باعث کاهش مصرف آب خواهد شد اما این روش هم نمی تواند مشکلات کم آبی را در کشور برطرف کند. زیرا ما از این فناوری برای تأمین نیاز بازارهای بزرگ کشورهای همسایه استفاده می کنیم و در نهایت تنها سود ناچیزی نصیب کشاورزان خواهد شد. در حقیقت استفاده از این روش هیچ منفعتی برای ما در پی نخواهد داشت و فقط باعث هدر رفتن منابع آبی و نابودی سرمایه نسل امروز و آینده می شود.

او افزود: می توانم بگویم که استفاده از فناوری های نوین و دیگر روش ها جهت اصلاح الگوی مصرف آب، بدون ساماندهی سیستم مدیریت منابع آب و خاک به سرانجام مطلوبی نمی رسد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر کار به دست مردم سپرده شود، بسیاری از مشکلات خود به خود برطرف خواهد شد. زیرا مردم برای اداره کردن زندگی شان ناگزیر پا به عرصه رقابت می گذارند و با انتخاب های آزادانه خود به بهتر شدن شرایط کمک می کنند.

وی بیان کرد: دستوری عمل کردن و دخالت دولت علاوه بر اینکه موجب ایجاد اختلال در حوزه منابع طبیعی می شود، هزینه های زیادی نیز به دنبال دارد. بنابراین باید افرادی که فکر و اندیشه اقتصادی دارند، مسئولیت ها را به عهده بگیرند.

ناظم السادات به تلاش و تکاپوی برخی از کشاورزان در استان فارس برای آبیاری زمین های کشاورزی اشاره کرد و گفت: برخی از کشاورزان در استان فارس برای یافتن آب، خسارت های زیادی به منابع آبی این استان وارد کرده اند. به عنوان مثال در مناطقی از شهرستان مرودشت، کشاورزان برای کاشت برنج از عمق ۲۰۰متری رودخانه آب می کشند و هیچ نظارتی نیز بر کار این کشاورزان صورت نمی گیرد. حتی می توان گفت که این کار روش بهینه ای برای کاشت برنج محسوب نمی شود.

حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نیازمند افراد مجرب و متخصص

 رئیس مرکز پژوهش های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیازمند افراد مجرب و متخصص است، عنوان کرد: تخصص و دانش موردنیاز در مناطق مختلف کشور و استان فارس وجود دارد اما نیاز است که شرایطی فراهم کنیم تا افراد باتجربه و متخصصی که با مسائل اقلیمی و منابع طبیعی آشنا هستند، وارد صحنه مدیریت منابع طبیعی شوند.

ناظم السادات اضافه کرد: تجربه نشان داده است که دولت ها نمی توانند در زمینه مدیریت منابع آب و خاک مثمر ثمر واقع شوند. لذا همان طور که گفتم برای برطرف شدن مشکلات خشکسالی و کم آبی باید از تجربه افراد متخصص بهره ببریم و اقدام به راه اندازی سازمان های مردم نهاد کنیم.

وی به وقوع آتش‌سوزی تیرماه جاری در جنگل‌های ارسنجان فارس و نقش مردم در مهار این آتش سوزی اشاره کرد و گفت: پس از وقوع آتش سوزی در جنگل های شهرستان ارسنجان، گروه های مختلف مردم برای کمک به مهار شعله های آتش در محل آتش سوزی حاضر شدند و با هماهنگی بسیار خوب و به صورت سازمان یافته اقدام به خاموش کردن آتش کردند و توانستند آتش را کنترل و مهار کنند. این اتفاق خوب نشان دهنده نقش مهم و تأثیرگذار مردم در حوزه منابع طبیعی است که می توانیم از این ظرفیت و پتانسیل های مردمی به خوبی بهره ببریم.

مصاحبه از فرزانه قنبر دزفولی