افزایش سرانه مطالعه کودکان؛ سرمایه‌گذاری برای دانایی آیندگان

به گزارش ایرنا، سرانه مطالعه ایرانی ها در کمترین میزان ۲ دقیقه بیان شده است، آماری که واکنش‌هایی از طنز تا جدی را به دنبال داشت اما مدیرکل تأمین منابع کتابخانه‌های کشور خرداد امسال این رقم را “نقص گویی” رقیبان دانست و این میزان را بر اساس شاخص‌هایی چون خرید و امانت کتاب ۱۳ دقیقه اعلام کرد؛ هر چند دامنه این تفاوت بسیار بیش از اینها نیز بوده است اما با این حال نه تنها اهالی فرهنگ که عموم مردم معتقدند آنچه هست شایسته ایران نیست.

در این میان برنامه‌ریزی برای افزایش این سرانه در میان کودکان می‌تواند سرمایه‌گذاری بلند مدتی باشد تا جایگاه آینده ایران را در این زمینه رقم زند و علاوه بر نتایج غیر قابل انکاری که به بار می‌آورد ، مایه مباهات باشد.

آنطور که از سخنان کارشناسان روانشناسی، نویسندگان و فعالان عرصه فرهنگ بر می‌آید، برای جذب کودکان و نوجوانان به کتاب و کتابخوانی و  تحقق افزایش سرانه مطالعه امروز و فردای کشور، هم تربیت نقشی اساسی دارد، هم فضا و زیر ساخت و هم کیفیت و کمیت آثار ارائه شده و لازم است هر یک در جایگاه خود مورد توجه قرار گیرد..

دوصد گفته چون نیم کردار نیست

استفاده از شیوه تربیتی عملی و نمایشی در پرورش کودکان از دیرباز تا کنون محل اتفاق نظر کارشناسان بوده است، بزرگان دینی ما پیوسته بر تربیت فرزندان با نمایش کردار و رفتار تاکید کرده‌اند و مصرع ” دوصد گفته چون نیم کردار نیست” ضرب‌المثل زبان ایرانیان است.

به فرموده علی(ع) “پندی که هیچ گوشی آن را بیرون نمی‌افکند و هیچ نفعی با آن برابری نمی‌کند، پندی است که زبان گفتار از آن خاموش و زبان کردار بدان گویا است”. پرورش کودکی کتاب‌دوست و کتابخوان نیز از قاعده این شیوه تربیتی اثبات شده مستثنا نیست و اینجاست که کوشش والدین در این زمینه  معامله‌ای دوسر سود است که امروز خود و فردای کودکان و کشور را زیباتر می‌سازد.

به اعتقاد مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر اگر ضرورت مطالعه در خانواده بنیان گذاشته شود این اصل به طرز تفکر کودک تبدیل می‌شود و تا بزرگسالی نیز کتاب را رها نخواهد کرد زیرا خانواده نخستین نهادی است که در تبیین شخصیت کودک نقشی اساسی دارد.

سمیه رسولی در گفت‌وگویی با خبرنگار ایرنا با مطرح کردن سوالی تامل برانگیز، گفت:  گاهی باید از خود بپرسیم چرا هیچ کودکی را بی اسباب بازی نمی‌بینیم اما کودکان بسیاری را میبینیم که حتی یک جلد کتاب هم ندارند؟ نقش والدین و بویژه مادر در علاقمند کردن فرزندان به مطالعه و تبدیل آن به یک عادت روزانه در منزل بسیار شایسته توجه است.

او می‌گوید: کودکان به اقتضای سن از نزدیکان بزرگسال خود الگوبرداری می‌کنند و چه خوب می‌شد اگر کتابخوانی را ما بزرگترها از خودمان شروع کنیم تا نه در گفتار که در عمل تبدیل به الگویی برای فرزندانمان شویم؛ این کار بی شک بر علاقمندی آنها تاثیر گذار است.

بهره‌گیری از چاشنی خلاقیت  در این مسیر، هدیه دادن کتاب به کودک ، قصه‌ خوانی و سپس بازی قصه، شریک شدن با کودکان در کتابخوانی، جا انداختن زمان مطالعه در منزل مثلا شب ها قبل از خواب، تشویق فرزندان به مطالعه کتاب، امانت گیری کتاب از کتابخانه برای آنها  و قرار دادن کتاب در سبد خرید خانواده از اقداماتی است که از نظر مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر در پرورش نسلی کتابخوان بی نتیجه نخواهد ماند.

به تعبیر او علاقمند کردن کودکان به خواندن کتاب همچون کاشتن دانه‌ای است که روزی تبدیل به درخت برومندی می‌شود که ثمر خواهد داد.

این نظر رسولی نقطه اشتراک بسیاری از کارشناسان و فعالان عرصه فرهنگ و ادب بویژه در ارتباط با کودکان است. چنانکه خاتون شهرآشوب نویسنده کتاب‌های متعدد کودک و نوجوان به ایرنا گفت: کودکان به بزرگسالان خود نگاه می‌کنند و از آن‌ها سرمشق زندگی می‌گیرند بنابراین برای ترغیب آنها باید گاهی با آنها همراه شد، به مناسبت روز تولدشان به آنها کتاب هدیه داد و دیگر اینکه از آنها بخواهید با یک دست نوشته زیبا و متنی ماندگار به گیرنده کتاب توضیح دهد که چرا این کتاب سزاوار اوست.

وجود ۳۲ جلد کتاب برای هر کودک عضو کتابخانه‌های عمومی بوشهر

زمینه و زیرساخت یکی از مولفه‌هایی است که در میزان سرانه مطالعه یک جامعه ایفای نقش می‌کند، علاوه بر نهادهای سوادآموز که بستر نرخ سواد به عنوان یکی از شاخص‌ها هستند، کتابخانه‌ها بستری مناسب و دردسترس برای جذب به یار مهربان به شمار می روند؛ هر چند شمار منابع کتابخانه‌های عمومی بوشهر به شدت نیاز به تقویت دارد اما استفاده حداکثری از منابع موجود بحثی دیگر است.

به گفته سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر ۷۶ کتابخانه استان بیش از ۳۷ هزار عضو دارد و افزون بر ۹۲۰ جلد کتاب. اگر چه بر این اساس سهم هر بوشهری از منابع کتابخانه‌ای کمتر از یک است اما به ازای هر عضو بیش از ۲۴ کتاب در مخازن وجود دارد.

این رقم برای کودکان بوشهری بهتر است، زیرا به بیان عباس نعمتی: ۱۶۰ هزار و ۳۲۴ کتاب در بخش کودک و نوجوان کتابخانه‌های استان وجود دارد که به چهار هزار و ۹۰۳ عضو کودک ارائه می‌شود.

یعنی به ازای هر کودک و نوجوان عضو افزون بر ۳۲ کتاب در این مخازن وجود دارد. بنابراین اگر گفته شود که کتاب گران است و یا امکان خرید کتاب برای خانواده‌ها فراهم نیست، خدمات کتابخانه‌ای بسیار ارزان قیمت‌تر از آن است که بهانه‌ای برای استفاده نکردن از آن باشد.

نعمتی همواره بر استفاده حداکثری بوشهری‌ها از منابع کتابخانه‌ای این استان تاکید کرده و آن را دغدغه خود خوانده است، او معتقد است که هرچه کتابخانه‌ها زنده‌تر و پویاتر باشند، آسیب‌های اجتماعی کمتری را در جامعه شاهد خواهیم بود.

سرپرست اداره کل کتابخانه های عمومی استان بوشهر گفت: یکی از موهبت ها و افتخارات کتابخانه‌های عمومی این است که خانواده‌ها می‌تواننند با امنیت و اطمینان خاطر فرزندان خود را به این مراکز فرهنگی بفرستند.

آنچه کتاب را برای کودک جذاب می‌کند

اما اگر از نقش تربیت عملی در مسیر کتابخوانی و بسترِ تا اندازه‌ای مهیا –هرچند هنوز راه نرفته در این زمینه بسیار است- در افزایش سرانه مطالعه در میان کودکان بگذریم، جذابیت‌های محتوایی و بصری آثار منتشر شده از دیگر شاخصه‌هایی است که در صورت مطلوب بودن و تناسب با ذائقه و روانشناسی کودک، او را قدم به قدم به سوی کتاب می‌کشاند.

اگر از جنبه سرگرم کننده کتاب که در نوع خود اهمیتی غیر قابل چشم‌پوشی دارد بگذریم، مطالعه نقشی بسیار مهم در سرنوشت و موفقیت کودکان دارد و فرصتی برای کسب تجربه های مکتوب و روزنه‌ای برای یادگیری است؛ کودک با خواندن کتاب یاد می‌گیرد شکل صحیح جمله بندی چگونه است،  چگونه سخن بگوید و گفت و گو کند و حتی چگونه بنویسد و همه اینها در برقراری ارتباط او با جامعه پیرامون، بسیار مفید و موثر است.

برای تحقق این سرگرمی مفید، یادگیری، تجربه اندوزی و گسترش دنیای ذهنی لازم است هم در محتوا و هم در تصویرگری جذابیتی اصولی فراهم شود تا کودک به گفت‌وگو با یار مهربان دل دهد.

خاتون شهرآشوب، نویسنده بوشهری آثاری چون حرف بد ممنوع، کار بد ممنوع، رگ‌های انرژی سرزمین من، فرشته زمین، قصه لاک‌پشت خلیج فارس، همراه خطرناک، عبور ایمن، سرنشین خوب و خاطرات پارکینگ معتقد است که کتاب‌های برجسته، کتاب‌های انگشتی و کتاب‌هایی با جنس‌های مختلف (پارچه‌ای، پلاستیکی و…) برای خواندن تعاملی بهترند، چرا که در ابتدا برای کودکان سرگرم کننده هستند؛ اگرچه این کتاب‌ها کمی عجیب ‌وغریب‌اند، باعث می‌شوند کودکان در بزرگ‌سالی، انواع مختلفِ خواندن را با دید وسیع‌تری ببینند.

این نویسنده بوشهری با اشاره به اهمیت تالیف خلاقانه آثار در حوزه کودکان، گفت:  ترجمه آثار کودک اگر چه فایده فراوانی دارد اما این زیان را هم می تواند داشته باشد که تالیف و تصنیف را تضعیف کند؛ به این معنا که ذهن‌های پژوهشگر به جای اینکه در پی خلق آثار باشند بیشتر به دنبال ترجمه‌ آثار خارجی بروند.

مجتبی صادقی تصویرگر مجموعه ۳۰ جلدی “بهاره” نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ضرورت‌های تصویری آثار کودک را اینگونه برشمرد: تصویرگر باید به مبانی هنرهای تجسمی کاملا آشنا باشد؛ یعنی درباره رنگ، فرم، خط، ترکیب بندی، تاثیر این مولفه‌ها بر کودک حرفی برای گفتن داشته باشد، تصویرگر باید تاریخ هنر را بداند و انواع تکینیک‌های مناسب و امروزی را بشناسد تا در مواقع مورد نیاز داستان تکنیک مناسب را انتخاب کند.

از نظر او مهمترین عامل در تصویرسازی کودکان پیش از شکل و فرم فانتزی تصاویر، مقوله رنگ است که نقش پر رنگ‌تری در انتقال انرژی تصویر به کودک دارد.

صادقی بر این باور است که تصویرگر در مرحله نخست باید خود به همان باور رسیده اتفاقی که به تصویر می‌کشد درون او رخ داده باشد تا انگیزه لازم را برای خلق تصویری جذاب داشته باشد.

چنانکه شهرآشوب و صادقی نیز اهمیت آن را یادآور شدند، جنبه‌های بصری کتاب به اقتضای سن و روانشناسی کودک نقشی اساسی برای جذب کودک به کتاب دارد، هرچند ضروری است این مراقبت صورت گیرد که این امر قدم نخستین باشد و محتوا را قربانی نکند.

مدیرکل کانون پرورشی کودک و نوجوانان استان بوشهر در این زمینه معتقد است تصاویر نقشی مهم در برقراری ارتباط کودک با کتاب به عهده دارند؛ گاهی تصاویر به درک بهتر کودک از داستان کمک می‌کنند و در تصویر سازی ذهنی کودک از محتوای داستان به کمک او می‌آیند.

رسولی گفت: اولین گام انتخاب کتاب مناسب برای کودک و نوجوان است؛ سال‌ها پیش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یک گروه‌بندی سنی ایجاد کرد تا بر اساس آن بتوان محتوا و تصویرسازی  مناسب کودکان از خردسالی تا پایان نوجوانی را دسته‌بندی کرد، توجه به این رده بندی در انتخاب کتاب مناسب بسیار کمک کننده است.

از نظر او حالا که کودک در دوران انفجار اطلاعات  با حجم وسیعی از اطلاعات حتی غیر کاربردی، غیر علمی و تایید نشده در گستره فضای مجازی رو برو است، چه بهتر است که به صورت مثبت با این قضیه همراهی کنیم و با تکیه بر کتاب ها اطلاعات مفیدی- حقیقی یا مجازی- به کودک داده شود که بتواند در زندگی خود به کار ببندد.

 موانع سد راه کتابخوانی کودکان

چاپ نشدن کتاب‌های جذاب برای سلیقه های مختلف، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی به عنوان جایگزینی برای کتاب، سرگرم شدن به بازی‌های رایانه ای و اپلیکیشن‌های مختلف و گاهی بالا بودن قیممت کتاب از عواملی بود که کارشناسان و فعالان عرصه نشر و فرهنگ و ادب کودک و نوجوان در این مصاحبه‌ها با خبرنگار ایرنا در میان گذاشتند.

اگر هر کدام از این موارد مانعی برای عشق ورزیدن  کودک و نوجوان ایرانی به کتاب باشد شایسته است که برای تغییر، تعدیل یا برطرف کردن آن چاره اندیشی شود زیراه به قول امیر کبیر “اگر نیت صد ساله دارید، انسان تربیت کنید” و چه شایسته است که کودکانی آگاه و دانا تربیت شوند و با توانایی ناشی از آن آینده ایران بنا نهند.