دولت سیزدهم روی ظرفیت دانشگاه حساب کند

محمدجواد عابدینی یکشنبه در گفت‌وگو با ایرنا افزود: دولت سیزدهم می بایست برای حل و فصل مشکلات جامعه از تخصص دانشگاهیان بهره بگیرد و دانشگاهیان هم باید به منظور شرکت فعال در تعیین سرنوشت خود و دیگران در جامعه باید ایفای نقش نموده و برای دیدن بروز و ظهور آموزش دانشگاهی در سطح جامعه تلاش کنند.

فقدان احساس تعلق عمده‌ترین چالش زیربنایی در کشور

وی فقدان احساس تعلق را از عمده‌ترین چالش های زیربنایی در سطح کشور دانست و تصریح کرد: متأسفانه اغلب مردم جامعه ما تعلقی که باید به وطن داشته باشند را از دست داده اند. در وهله اول ما بایستی بپذیریم که با مشکلی تحت عنوان بحران فقدان احساس تعلق، خدشه در سرمایه اجتماعی و فقدان اعتماد متقابل بین دولت و ملت روبه‌رو هستیم.

عابدینی یادآور شد: اگر بخواهیم نسبت به حل مسأله ای اقدام کنیم در ابتدا می بایست به توافق و تفاهمی درباره صورت مسأله برسیم و سپس با بررسی و تجزیه و تحلیل صورت مسأله، راهکارهایی را به منظور حل مسئله ارائه بدهیم.

وی با اعتقاد به اینکه به منظور نهادینه کردن فرهنگ توسعه در یک سرزمین، توجه به پنج مؤلفه مهم ضرورت پیدا می کند، گفت: در شهریور ماه ۱۳۹۳، یک سخنرانی با عنوان «آمایش سرزمین راه حل بحران» ارائه دادم و در آن سخنرانی در تعریفی که از آمایش سرزمین آمده، به سه مؤلفه سرمایه مادی (پول)، سرمایه انسانی یا جمعیت و منابع سطحی و زیر سطحی و اقلیم و چگونگی ترکیب بهینه این سه مؤلفه به عنوان راه برون رفت از مشکلات کشور اشاره کردم اما در حال حاضر معتقد هستم که اصلاح ساختاری در سطح جامعه به دو سرمایه دیگر یعنی سرمایه اجتماعی و نمادین که ظاهراً از اهمیت ویژه و والایی برخوردار هستند، نیز نیاز دارد.

عابدینی عنوان داشت: این پنج سرمایه لازم و ملزوم یکدیگر هستند و اگر به گونه ای بهینه با هم ترکیب شوند می توانند در حل بحران های کشور که یکی پس از دیگری موجبات بروز مشکلات متعدد و متنوعی را برای مردم  فراهم نموده‌اند، مثمرثمر واقع شوند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: سه مؤلفه بنیادین در آمایش سرزمین مشتمل بر سرمایه اقتصادی که در برگیرنده ذخائر ارزی است، سرمایه انسانی یعنی جمعیت و منابع سطحی و زیر سطحی که رکن رکین توسعه محسوب می شوند برای عموم مردم جامعه قابل لمس هستند اما سرمایه اجتماعی و بعضاً سرمایه‌های نمادین با این سه سرمایه تفاوت ماهوی داشته و قابل لمس نیستند.

لزوم توجه به سرمایه اجتماعی و نمادین برای اصلاح ساختاری و توسعه کشور

وی تأکید کرد: در حقیقت سه مؤلفه پول، جمعیت و منابع سطحی و زیرزمینی با چشم غیر مسلح هم قابل رویت بوده و انکارناپذیر است، ولی سرمایه اجتماعی یک مفهوم است که به تعامل میان انسانها و رابطه میان دولت و ملت ارتباط پیدا می کند.

عابدینی اضافه کرد: عدم انطباق گفتار، کردار و پندار مسئولین و مردم در مقیاس‌های مختلف بدین معناست که ما از سرمایه اجتماعی برخوردار نیستیم. اما اگر گفتار مسئولین با کردار آنها انطباق داشته باشد می‌توان گفت که از سرمایه اجتماعی بهره می بریم.

وی افزود: اگر آحاد جامعه ارتقا و تعالی خود را در شادی دیگران جستجو کنند، نشان دهنده این است که ما سرمایه اجتماعی داریم ولی اگر منافع فردی و جناحی بر منافع ملی و جمعی ترجیح داده شود، یعنی ما از سرمایه اجتماعی برخوردار نیستیم.

عابدینی بیان کرد: اگر ما مقوم و مؤید یکدیگر بوده و رابطه میان مردم با مردم و همچنین رابطه میان مردم با دولت مبتنی بر اعتماد و حسن نیت باشد، سرمایه اجتماعی داریم. 

وی توجه به نقش و جایگاه قانون را از ضروریات جامعه تلقی کرد و گفت: متأسفانه در کشور ما نسبت به کشورهای توسعه یافته، فقدان احترام به قانون به شدت احساس می‌شود. این در حالی است که احترام به قانون از اهمیت بسیاری برخوردار است و مردم می بایست به درجه ای از ایمان برسند که حتی در مواقعی که اجرای قانون به ضرر خود آنها تمام می‌شود، باز هم نسبت به اجرای آن اهتمام بورزند.

ضرورت بهره‌گیری از خرد جمعی به عنوان اکسیر حیات بخش جامعه

عابدینی استفاده از خرد جمعی را از مهمترین راهکارها برای تحقق اهداف مهم در هر مجموعه دانست و گفت: ما باید این موضوع مهم را مورد توجه قرار بدهیم که گفتگو از جنس نصیحت و مذاکره نیست و نباید با مردم از طریق نصیحت و مذاکره به گفتگو بپردازیم بلکه گفتگو به عنوان اکسیر حیات بخش جامعه باید به دو ویژگی تواضع معرفتی و تسلیم داده ها و پژوهش‌های میدانی مزین شده است و آحاد جامعه باید در تعاملات با دیگران و تسلیم بودن در مقابل داده، اطلاعات و پژوهش‌های میدانی، از این اکسیر حیات بخش استفاده مطلوب را به عمل آورند. 

وی تصریح کرد: سخن باید از دل برآید تا در نهایت بر دل هم بنشیند و حل معضلات جامعه بایستی منوط به جمع آوری داده و تحقیقات میدانی باشد. البته مواد یا نمونه ای که برای تحقیقات میدانی مورد استفاده و بررسی قرار می گیرد باید نماینده جمعیت باشد. در غیر این صورت نتایج حاصل از این تحقیقات قابل تسری به عموم جامعه نخواهد بود.

عابدینی تأکید کرد: ما در دانشگاه یاد می گیریم و در مقام معلمی به دانشجویان یاد می دهیم که نمونه انتخابی، باید نماینده جمعیت باشد.

وی در ادامه به تشریح سرمایه های نمادین پرداخت و گفت: هر تلاش و اصلاح ساختاری نیاز به سرمایه های نمادین دارد. می توان از حضرت امام راحل که انقلاب اسلامی را بنا کرد به عنوان سرمایه نمادین نام برد. لذا مردم نیاز به یک سرمایه نمادین برای تجمیع و استقرار برآیند تشریک مساعی ها در یک مسیر دارند.

عابدینی یادآور شد: ما در طول سالهای گذشته، تمامی تلاش خود را مصروف به تعریف ویژگی های افراد اصلح نمودیم تا زمینه مناسبی را برای اداره کشور فراهم آوریم اما در حال حاضر بنده معتقد هستم که به جای تعریف فیلتر به منظور بهره گیری از منابع نامحدود انسانی، برای حل مشکلات کشور باید به سمت اصلاح ساختاری، نهادسازی و نگرش سیستمی حرکت کنیم.

وی بیان داشت: مشکلات در جامعه ما به شدت درهم تنیده شده است و نمی توانیم منکر درهم تنیدگی مشکلات شویم. لذا ما به جای اینکه با نگاه جزیره‌ای به حل و فصل مسائل بپردازیم بایستی با نگرش سیستمی، و با تحقیق و پژوهش مشکلات را برطرف کنیم.

او افزود: نهادها و سازمان ها به جای اینکه اشخاص را محور پیاده کردن برنامه های خود قرار دهند، باید قائم به سیستم باشند. در حقیقت تفکر قائم به سیستم باید جایگزین دیدگاه قائم به شخص شود.

عابدینی در پاسخ به پرسشی درباره مباحث مطرح درباره حاکمیت یکدست، تغییر حاکمیت جزیره‌ای به سیستمی و دغدغه دولتمردان برای ایفای نقش در عرصه مدیریتی و سرنوشت کشور را ضروری خواند و گفت: جامعه ایرانی به لحاظ قومیتی، فرهنگی و جمعیتی یکدست نیست و یکدست کردن جامعه جواب نمی دهد. یکی از مهمترین پیامدهای ناشی از حاکمیت یکدست این است که برخی از مسئولین از افراد فعال در جناح خود برای انتصاب ها استفاده می کنند. این در حالی است که چنانچه نمونه انتخابی نماینده جمعیت نباشد، هر نتیجه‌گیری قابل استخراج از این نمونه، قابل تسری به عموم نیست.

وی با اعتقاد به اینکه بهره‌گیری از خرد جمعی اکسیر حیات بخش جامعه است، اظهار داشت: ما معتقد هستیم که یکدست کردن جامعه برای ایجاد تحولات بنیادین نمی تواند راهکار مناسبی باشد اما به عنوان انسان‌هایی که اعتقاد قلبی به خرد جمعی داریم هر موفقیتی که توسط دولت سیزدهم رقم بخورد را حمایت می کنیم و هر جا هم که منافع جناح یا منافع فردی بر منافع جامعه ایران ترجیح داده شد، به عنوان منتقد ظاهر می‌شویم.

 رسیدگی به معیشت مردم مهمترین اولویت دولت 

عابدینی با بیان اینکه مهمترین اولویت دولت سیزدهم، پرداختن به مسائل مربوط به معیشت آحاد جامعه است‌ و پیش از هر اقدامی باید خوراک روحی و جسمی انسان ها تأمین شود، گفت: پیشنهاد بنده به دولتمردان در رابطه با راهکاری برای محقق کردن ملاحظات اقتصادی این است که به منظور تحقق این امر مهم نباید تنها به جناح خود و دیدگاه خاصی اکتفا کنند. آنها باید هر تصمیمی را قبل از پیاده‌سازی بر روی آحاد جامعه، ابتدا در مقیاس پایلوت مورد آزمایش قرار داده و در صورت مثبت بودن نتایج، تصمیم بر روی آحاد جامعه پیاده گردد. 

وی توضیح داد: همان گونه که اصلاح ساختاری فرآیندی تدریجی است، تجویز هم به تدریج اتفاق می افتد. قبل از تصویب و اجرای یک قانون باید آن را بر روی یک نمونه مورد آزمایش قرار داد. در حقیقت تجویزات و قوانین دولت بایستی سنجش پذیر و آزمون پذیر باشد تا براحتی بتوان پیرامون موثر بودن آن قوانین جهت حل و فصل مشکلات جامعه اظهار نظر نمود. 

این عضو هیأت علمی ادامه داد: دولت سیزدهم برای دستیابی به بهترین راهکار برای حل مشکلات کشور باید تضارب آرا به راه بیندازد و از دیدگاه‌های مختلفی که از سوی افراد متخصص ارائه می شود برای برطرف شدن معضلات استفاده کند.

وی اعلام کرد: من بر این باور هستم که هر مشکلی به هر پیچیدگی که باشد قابل حل است و برای حل بحران ها و چالش های موجود در کشور باید حلقه های ضعیف در سیستم را شناسایی و حذف کنیم.

این استاد دانشگاه عنوان داشت: مرزها و تفاوت‌های ارزشی که انسان برای خود تعریف کرده است نباید مانعی در مسیر پیشرفت و توسعه کشور باشد.

عابدینی ادامه‌ داد: در جامعه ایرانی به لحاظ تنوع قومیتی، جنسیتی، جمعیتی و فرهنگی هیچ کس حذف شدنی نیست و احزاب مختلف سیاسی برای دستیابی به اهداف کلان کشور نباید به مقابله با هم بپردازند بلکه باید در کنار یکدیگر در مسیر توسعه کشور گام بردارند.

توسعه استان فارس در گرو اصلاح ساختارها

وی در بخش دیگری از سخنانش به اولویت های توسعه در استان فارس برای دولت سیزدهم اشاره کرد و گفت: تمام راهکارها و راه‌حل‌هایی که به منظور اصلاح ساختار و توسعه کشور به کار گرفته می‌شود قطعا در سطح استان ها نیز قابل پیاده سازی است و استفاده از این تجویزات در همه مقیاس ها می تواند مثمر ثمر واقع شود. در واقع مشکل اساسی کشور در مقیاس کلان تفاوتی با مشکلات در مقیاس خرد ندارد.

عابدینی با اشاره به تصمیماتی که اخیرا برای تقسیم‌بندی استان به فارس شمالی، میانی و جنوبی اتخاذ شده است، گفت: تجربه نشان داده که تقسیم‌بندی استان‌ها نمی‌تواند کمکی به حل مشکلات اساسی استان کند و قبل از انجام چنین اقدامی باید پیامدهای ناشی از آن مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد.

وی تأکید کرد: برای توسعه استان فارس باید به دنبال اصلاح ساختاری باشیم. در پیشگفتار کتاب «داستان راستان» اثر ماندگار شهید مطهری اشاره شده که اصلاح از جزء به کل و فساد از کل به جزء صورت می گیرد. بنابراین برای اصلاح جامعه باید از خودمان شروع کنیم.

عابدینی پیشنهاد داد: باید تجویزاتی را به جامعه عرضه کنیم که آزمون پذیر باشد و بتوانیم تأثیرات آنها را بر روی زندگی مردم مشاهده کنیم. هرچند تجویز هم ممکن است دردهایی را به جامعه هدف تحمیل کند اما در نهایت با نتیجه خوبی همراه خواهد بود.

وی در پایان به یکی از احادیث امام رضا(ع) اشاره کرد و گفت: امام رضا(ع) در یکی از احادیث خود سه ویژگی برجسته برای مؤمن واقعی در نظر گرفته و فرموده اند که «مؤمن واقعی فردی است که به سنتی از پروردگار، سنتی از پیامبر و سنتی از امام مزین باشد. سنت پروردگارش کتمان اسرار دیگران، سنت پیامبرش مدارا و نرم رفتاری با مردم و سنت امامش شکیبایی در برابر ناراحتی‌ها و مسکلات است.»

گفت و گو از فرزانه قنبر دزفولی