سالانه ۲۵ سانتی‌متر فرونشست در نواحی جنوب استان تهران برآورد می‌شود

مصطفی دهقان روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به پدیده فرونشست و روند افزایشی آن اظهار داشت: در گزارش­ های مختلف اعداد و ارقام مختلفی از میزان فرونشست بیان می شود که علت این تفاوت ­ها نیز نوع ابزاری از اندازه گیری­ های مستقیم و برخی بر اساس داده ها یا تصاویر ماهواره ای است که برای رصد به کار می رود.

وی ادامه داد: لذا تلفیق این داده ها در بیان میزان فرونشست متوسط در یک بازه زمانی به نسبت منطقی، شاید صحیح تر باشد.

دهقان افزود: با توجه به واقع شدن کشورمان در کمربند خشک جهان و همچنین اقلیم خشک و نیمه خشک استان تهران، ادامه روند خشکسالی ها به صورت طبیعی بر افزایش نرخ فرونشست تاثیر مستقیم خواهد داشت.

وی اضافه کرد: اما برای بیان نرخ فرونشست لازم است میانگین دراز مدت سالانه (دست کم ۱۰ تا ۱۵ سال) با توجه به اینکه دوره های ترسالی و خشکسالی در این موضوع دخیل است در نظر گرفته شود.

دهقان توضیح داد: به عنوان مثال با افزایش مصرف آب زیرزمینی برای مصارف مختلف در سال کم آبی ۱۴۰۰ – ۱۳۹۹، حداکثر ۶ ماه تا یک سال بعد افزایش نرخ فرونشست تأثر گذار خواهد بود و بلعکس در سال­های به نسبت تر روند عکس خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه از سال ۸۴ به بعد اولین آثار فرونشست در دشت ورامین مشاهده شد گفت: دستگاه ­های ذیربط بخصوص شرکت آب منطقه ای تهران هشدارهای خود را در جلسه های مختلف و با کمک رسانه ­های مختلف، به مردم و مسئولان اطلاع رسانی کردند.

وی ادامه داد: از سال ۹۴ که طرح احیاء و تعادل بخشی آبخوان­‌ها با شدت بیشتر آغاز شد یکی از طرح های مذکور موضوع اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در زمینه مصرف بهینه آب برای مصارف مختلف به تمامی اقشار جامعه است.

مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه ای تهران به راهکارهای روند کاهش فرونشست اشاره کرد و گفت: به صورت طبیعی کاهش برداشت از منابع آب­های زیرزمینی و یا انجام تغذیه مصنوعی ۲ راهکار اساسی برای افزایش ظرفیت و حجم منابع آب‌­های زیرزمینی در حال فرونشست است.

وی بیان داشت: بهره برداری از منابع آب‌­های زیرزمینی هر دشت حداکثر ۴۰ درصد حجم منابع آب قابل دسترس در همان دشت است و مابقی آب باید بصورت ذخیره در دشت باقی بماند اما چنانچه از این میزان، برداشت بیشتری صورت بگیرد دشت وارد بحران آبی می شود و برای کاهش مصرف لازم است در همه بخش­های مصرف، سازگاری با کم آبی اتفاق بیافتد.

دهقان افزود: در واقع با توجه به حجم کم منابع آب در دسترس باید به سمت شیوه هایی حرکت کنیم که کمترین میزان مصرف آب را به دنبال داشته باشیم.

نقش بخش کشاورزی در کند شدن پدیده فرونشست

وی به نقش بخش کشاورزی در روند کند شدن فرونشست زمین پرداخت و گفت: در بخش کشاورزی اصلاح الگوی کشت و نکاشتن گیاهان آب طلب مانند صیفی جات و سبزیجات و کاشت گیاهان و گونه های کم مصرف، مفیدترین راهکار کاهش مصرف آب است.

دهقان افزود: یکی از مهمترین عوامل، درک این موضوع است که آب عالی­ترین عنصر در تولید و زندگی بشر است لذا باید ارزش اقتصادی آن در تولید انواع محصولات کشاورزی و مصنوعات صنعتی مدنظر قرار گیرد؛ چراکه ارزشگذاری آب نقش مهمی در کاهش تلفات آب خواهد داشت.

مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه ای تهران اظهار داشت: تغییر فناوری در بخش صنعت یکی از عوامل مهم در صرفه جویی مصرف آب در این بخش مهم اقتصادی است.

وی گفت: این مهم با تکیه بر دانش و توانمندی دانشمندان و جوانان ایرانی قابل تحقق است؛ از این رو فراموش نکنیم در بسیاری از کشورهای صنعتی با تغییر فن­اوری و استفاده از آب بازچرخانی (صنایع همچون کاغذ و نساجی) صرفه جویی قابل ملاحظه ­ای در مصرف آب صنعتی اتفاق افتاده است.

دهقان اضافه کرد: در بخش شرب، توجه به مقررات و قوانین مربوط به شهرسازی و احداث ساختمان ­ها به نحوی که اتلاف آب و انرژی در آنها به حداقل برسد و تزریق مستقیم آب بارش در سطح شهرها به درون زمین مهمترین راه حل کاهش مصرف در این بخش است.

وی افزود: همچنین استفاده از پساب­‌های تصفیه شده شهری به عنوان جایگزین مطمئن برای چاه‌های کشاورزی مجاز و محدود کردن بهره‌برداری از چاه‌­های کشاورزی راهکار مهم دیگری است که در استان پرجمعیتی مانند تهران پیشنهاد می شود.

مناطق مستعد فرونشست را بشناسید

دهقان با اشاره به مکان های مستعد برای فرونشست گفت: این پدیده در هر کجا که مستعد ایجاد آن باشد و اتفاق بیافتد فارغ از آنکه در سطح زمین سازه­ای وجود داشته باشد یا خیر، تفاوتی نکرده و تخریب در سطح زمین را ایجاد می کند.

وی بیان داشت: قبل از تخریب علائمی مانند ایجاد درز و شکاف در سازه یا زمین‌های اطراف آن به وقوع می پیوندد، سازه‌­های عمودی مانند خطوط انتقال برق دچار کج شدگی می شوند، راه‌­ها و خطوط و جاده های مواصلاتی دچار درز و شکاف در سطح آسفالت شده و خطراتی در جوار آنها ایجاد می شود که همه این علائم خبر از وقوع حادثه ای ناگوار دارد و باید چاره اندیشی کرد؛ در غیر اینصورت وقوع خسارت­‌های جانی یا مالی بدیهی است.

مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه ای تهران احتمال وقوع پدیده فرونشست را در مناطق جنوبی استان تهران بیشتر عنوان کرد و گفت: فرونشست در مناطقی از زمین که دارای رسوبات آبرفتی دانه ریز رسی (مانند جنوب و جنوب‌غرب تهران) و یا چنانچه آبخوان منطقه از نوع آبخوان محصور یا تحت فشار باشد (مانند جنوب ورامین) مستعد وقوع است.

وی گفت: اگر سطح آب­زیر زمینی نیز به دلائل طبیعی مانند تغییر اقلیم یا کاهش بارش و یا به دلائل انسانی مانند بهره برداری­‌های بی­‌رویه از منابع آب­‌های زیرزمینی افت کند، تراکم طبقات رسی ناشی از وزن لایه­‌های سطح زمین و تغییر شکل این لایه‌­ها موجب فرونشست در تراز سطح زمین می شود.

وی افزود: در مناطقی که تغییر ضخامت در لایه های رسی وجود داشته باشد مانند مناطق حاشیه گسل­‌ها، ایجاد عارضه درز و شکاف در سطح زمین نیز بسیار محتمل است.

دهقان ادامه داد: مناطقی که از رسوبات دانه درشت آبرفتی تشکیل شده است حتی اگر افت تراز آب زیرزمینی اتفاق افتد میزان فرونشست زمین بسیار جزئی و ناچیز است و در این مناطق ذرات آبرفتی بیشتر خرد می شوند تا تحت تراکم و تحکیم قرار بگیرند.

وی خاطر نشان کرد: همچنین در منطقه هومند آبسرد در شرق استان تهران با وجود افت سالیانه سطح آب زیرزمینی بالغ بر ۲ متر و ۳۰ سانتی متر، فرونشست در سطح زمین دیده نمی شود  اما افت سطح آب زیرزمینی حدود ۰.۵ متری در جنوب تهران ایجاد فرونشست بارز در منطقه می‌کند.