هورامان در یک قدمی ثبت جهانی

به گزارش ایرنا، هورامان را سرزمین خورشید و جایگاه اهورامزدا می‌دانند. «هور» در لغت به معنی خورشید است و «هورامان» یعنی جایی که خورشید از آن طلوع می‌کند.

منطقه هورامان که به آن اورامان یا اورامانات نیز می‌گویند، سرزمینی شگفت انگیز مابین ۲ استان کردستان و کرمانشاه بوده که روستاهای متعددی را در دل خود جای داده و مردم، طبیعت و همه مظاهر فرهنگی آنجا جالب توجه و رمزآلود است.

برای من که چندین بار به روستاهای این منطقه سفر کرده‌ و از نزدیک شاهد زیبایی‌های آنجا بوده‌ام، نوشتن این گزارش من را راهی سفری خیالی به هورامان کرد و دوباره خاطرات سفر به این خطه زیبا برایم تداعی شد.

برای رفتن به روستاهای هورامان از سمت سنندج مرکز استان کردستان باید راه‌های باریک و پیچ در پیچ و کوهستانی را پشت سر بگذاری، زمانی که به مقصد می‌رسی در نگاه اول معماری پله کانی روستاهای آن تو را مجذوب خود خواهد کرد. خانه‌هایی که بر روی بلندی‌هایی با شیب تند ساخته شده و پشت بام هر خانه حیاط همسایه بالایی است.

مخمل سبز رنگ طبیعتش چشم‌ها را نوازش می‌دهد و روح انسان را جلایی دوباره می‌بخشد. قله و حتی بخشی از دامنه کوه‌های منطقه تا چند ماه پس از آغاز سال جدید هنوز برف دارد و آب چشمه‌ساران خود را تامین می‌کند.

پوشش رنگارنگ و متناسب با طبیعت هورامانی‌ها

مردان و زنان هورامانی را که می‌بینی همه لباس محلی کُردی بر تن دارند و پوشش آنها سرشار از رنگ و تنوع و زیبایی است، هر قسمت از لباس آنها کاربرد خاصی دارد و برخی از قسمت‌ها نیز دست ساز خود مردم منطقه است همچون کلاه، فرنجی(جلیقه نمدی)، کلاش(گیوه).

مردمانش از پیر و جوان و خردسال همه با زبان هورامی با یکدیگر صحبت می‌کنند که این زبان دارای قدمتی طولانی بوده و یکی از زیرشاخه‌های زبان کُردی است. داخل روستاها که می‌روی به رسم و عادت همیشگی‌شان با تو سلام و احوالپرسی می‌کنند.

هرچه در این منطقه وجود دارد در تعامل با طبیعت ایجاد شده است از خانه‌ها گرفته که مصالح آن از سنگ، چوب و گِل و خاک است تا پوشش و غذاهای محلی و حتی موسیقی آن.

“سیاچمانه” آوازی برخاسته از دل هورامان

“سیاچمانه” موسیقی خاص منطقه هورامان است و اصلی‌ترین نوایی است که در این منطقه به گوش می‌رسد؛ در این نوع موسیقی تنها چیزی که دخالت دارد حنجره شخص خواننده است بدون استفاده از هیچگونه ابزار و ادوات موسیقی.

خواننده سیاچمانه باید با تبحر خاصی ترانه‌های هورامی را به شکل آهنگین و مووزن بخواند. مضمون این ترانه‌ها را بیشتر عشق و عرفان تشکیل می‌دهد و طبیعت، یار، پیر و مراد و نیز یاد عزیزان از دست رفته منشا بسیاری از ترانه‌ها و آوازهای این منطقه است. مهمترین خواننده سیاچمانه “عثمان هورامی” بوده که اکنون به دلیل کهولت سن و از دست دادن قوای حنجره‌ و تارهای صوتی اش دیگر صدای سیاچمانه او را نمی‌توان شنید، اما در نسل جوان منطقه چند نفری ادامه دهنده راه او هستند.

شروع فعالیت روزانه مردم هورامان قبل از طلوع آفتاب

در هورمان بیشتر مردم دامدار یا کشاورز هستند و همین امر باعث شده که تعامل مردم این دیار با طبیعت بیشتر شود و حتی رونق صنایع دستی در این دیار به خاطر همگامی با طبیعت است.

زندگی روزمره یک هورامانی از قبل از طلوع خورشید آغاز می‌شود، آنها در اصلاح محلی می‌گویند “هیشتا زرده هور نامن” یعنی (هنوز آفتاب بالا نیامده است) و باید کار و فعالیت را قبل از طلوع خورشید شروع کرد.

صبح زود شیر دام‌های خود را می‌دوشند و اگر خودشان آنها را نگهداری نکنند، برای چَرا راهی گله روستا می‌کنند و دام‌ها غروب هنگام به همراه چوپان دوباره به روستا برگرداننده می‌شوند و باز هم شیر آنها توسط زن خانه دوشیده می‌شود.

سر سفره صبحانه آنها معمولا شیر، ماست، پنیر، کره، عسل، گردو، سبزی و تخم مرغ دیده می‌شود که همه اینها حاصل دسترنج خودشان است. لبنیات را خودشان درست می‌کنند.

مردم این منطقه هنگام تابستان هوارنشین می‌شوند به این معنی که از روستا کوچ کرده و به باغات خود (ییلاق) می‌روند و چندماه از سال را در خانه باغ‌ آنجا گذرانده و به امور باغ و محصولات خود رسیدگی می‌کنند.

زندگی هوارنشینی (ییلاقی) و زیبایی‌های منحصربفردش

زندگی هوارنشینی معمولا از اواخر فصل بهار آغاز می‌شود و تا گذشت یک ماه از پاییز ادامه دارد. در این مدت روستاییان به خانه باغ‌های خود کوچ کرده و تا برداشت آخرین محصولات کشاورزی خود در آنجا می‌مانند

زندگی هوارنشینی معمولا از اواخر فصل بهار آغاز می‌شود و تا گذشت یک ماه از پاییز ادامه دارد. هوارنشینان پس از چیدن و اتمام آخرین محصولات باغی خود همچون گردو و انار که دیرتر از سایر محصولات در فصل پاییز برداشت می‌شود، دوباره به روستا برگشته تا بهار سالی دیگر و هواری دیگر.

کشاورزان منطقه بیشتر به چیدن محصولات باغی خود مشغول هستند و اقتصاد این منطقه بیشتر بر پایه فروش محصولاتشان استوار است. این محصولات در روستاهای هورامان بیشتر شامل گردو، سیب، انگور، توت فرنگی، توت سفید، زردآلو، آلبالو، انار، گلابی، هلو، بادام و صیفی جات و سبزیجات است.

زنان هورامی دوشادوش مردان و بلکه بیشتر از آنها هم کار می‌کنند، از امور خانه و پخت و پز و  فرزندپروری گرفته تا دوشیدن دام، درست کردن لبنیات، چیدن محصولات کشاورزی، خشک کردن سبزی و ساخت صنایع دستی.

روستاهای منطقه هورامان به دلیل اینکه بر روی بلندی و ارتفاع ساخته شده‌اند، بیشتر آب و هوای خُنکی دارند به ویژه در هنگام شب که خوابیدن بر روی پشت بام خانه و استشمام هوای پاک و دیدن آسمان پرستاره صفای دیگری دارد.

تعامل و همکاری روستانشینان در شادی و غم یکدیگر

مردم روستا همواره حس همکاری و تعامل خوبی با یکدیگر دارند و کمک به یکدیگر در کار کشاورزی، حضور در جشن‌ها و مراسم‌های عروسی، یا عیادت مریض و تشییع پیکر اموات یکدیگر با مشارکت گسترده مردم انجام می‌شود.

برخی از جشن‌ها از جمله جشن نوروز هنوز به رسم و شیوه دیرین در برخی از روستاهای منطقه هورامان برگزار می‌شود و برخی از این روستاها حتی زودتر از نوروز تقویم آن را جشن می‌گیرند که این سنت ریشه در گذشته دارد؛ به اینگونه که در سال‌های بسیار دور که تقویم وجود نداشته، رویش اولین سبزه در دشت و کوه‌های هورامان خبر از آمدن بهار می‌داده است، به این دلیل در حال حاضر نیز در تعدادی از روستاهای این منطقه، نوروز براساس رویش اولین سبزه جشن گرفته می‌شود.

جشن سنتی عروسی پیرشالیار (روحانی مشهور هورامان) هم هر سال در چهل و پنجمین روز از فصل زمستان در روستای هورامان برگزار می شود. این مراسم شامل دف زنی، رقص و سماع عارفانه، قربانی کردن گاو و گوسفند و خواندن دعا و اذکار است. مرقد پیرشالیار و چله خانه او هنوز در هورامان از مکان‌های مورد بازدید گردشگران است.

آب سرد و خُنک چشمه‌های منطقه هورامان

اگر به هورامان سفر کردی حتما از آب چشمه بزرگ “بل” و یا هزاران چشمه دیگر این منطقه نوش جان کن، خُنکی و مزه خاص آب چشمه‌های این منطقه را هرگز فراموش نخواهی کرد. چشمه “بل” در در ۲ کیلومتری روستای هجیج از توابع شهرستان پاوه کرمانشاه واقع شده و آب آن پس از خروج از دل کوه، آبشاری را تشکیل داده که به داخل رودخانه سیروان می‌ریزد.

همه اینها بخشی از زیبایی‌های منطقه هورامان است که شما را به سفر به این منطقه و لمس زیبایی‌های خاص خود فرا می‌خواند، این ویژگی‌های خاص باعث شده تا هورامان شرایط لازم را برای جهانی شدن و تبدیل به مقصد گردشگران خارجی دارا باشد.

چند سالی است که بحث جهانی شدن منظر فرهنگی منطقه هورامان مطرح شده و اسناد و مدارک لازم نیز برای سازمان یونسکو تهیه و ارسال شده است؛ با توجه به اینکه هورامان شامل قسمت‌هایی از استان کردستان و کرمانشاه می‌شود، این روزها چشم امید این ۲ استان به چهل و چهارمین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر فوجوی چین است که از ۲۵ تیرماه آغاز شده و تا نهم مردادماه ادامه دارد.

قول مساعد وزیر میراث فرهنگی برای پیگیری ثبت جهانی هورامان

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در روزهای ۱۴ و ۱۵ تیرماه سال جاری مهمان کردستان بود و در این سفر ۲ روزه علاوه بر افتتاح چندین طرح گردشگری، نوید پیگیری ثبت جهانی هورامان را نیز در کمیته میراث فرهنگی یونسکو به مردم استان داد.

علی اصغر مونسان در این سفر در جمع خبرنگاران کردستان گفت: اواخر تیرماه و اوایل مردادماه کمیته میراث فرهنگی یونسکو برگزار می‌شود که شخصا در این کمیته حضور یافته و ۲ پرونده ثبت جهانی هورامان و راه آهن شمال – جنوب را پیگیری می‌کنم.

وی با یادآوری این نکته که هر سال یک سهمیه ثبت جهانی برای کشورمان وجود دارد، افزود: شاید هزاران بنای ارزشمند تاریخی را در نوبت ثبت جهانی داریم و همه استان‌های کشور درخواست ثبت آثار خود را دارند اما با توجه به قولی که چند سال پیش به مردم این استان دادم، کردستان را در این زمینه در اولویت قرار دادیم.

وزیر میراث فرهنگی این مسئله را نیز خاطرنشان کرد که جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو پس از وقفه‌ای یک ساله به ‌دلیل شیوع ویروس کرونا در جهان به میزبانی چین برگزار می‌شود و همین مسئله باعث شده که ثبت جهانی هورامان با یک سال تاخیر روبرو شود.

وی ابراز امیدواری کرد که ثبت جهانی هورامان، کردستان را جهانی و ظرفیت‌های آن را به مردم جهان معرفی خواهد کرد و این استان در آینده‌ای نه چندان دور به یکی از مقاصد مهم گردشگری در کشور و جهان تبدیل شود.

قدمت هورامان به ۴۰ هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد

اما در بحث ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان شاید بیشترین تلاش را طی چند سال اخیر اعضای پایگاه منظر فرهنگی تاریخی هورامان داشتند که در صحبت با مدیر این پایگاه، وی اعتقاد داشت هورامان از شانس بسیار بالایی برای قرار گرفتن در لیست جهانی یونسکو برخوردار است.

براساس شواهد باستان شناسی بدست آمده، قدمت هورامان به دوران پارینه سنگی میانی و حدود ۴۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت که براساس شواهد باستان شناسی بدست آمده هورامان مربوط به دوران پارینه سنگی میانی بوده و قدمت این منطقه به حدود ۴۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.

پویا طالب‌نیا با بیان اینکه هورامان، ۲ استان کردستان و کرمانشاه را در برمی گیرد، افزود: هورامان در کردستان، بخش‌هایی از شهرستان سنندج و کامیاران و بخش عمده‌ای از سروآباد و در کرمانشاه، شهرستان جوانرود و پاوه به صورت کامل و بخش‌هایی از روانسر و ثلاث باباجانی را شامل می‌شود.

وی اعلام کرد که این مناطق بیش از ۷۰۰ روستا را شامل می‌شود، اما هم اکنون حدود ۵۰ الی ۶۰ روستای شاخص آن از لحاظ معماری و سایر ویژگی‌های منظر فرهنگی سالم باقی مانده است.

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان تاسیس این پایگاه را از اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۵ زیر نظر سازمان میراث فرهنگی عنوان کرد و افزود: پس از انجام مطالعات و کارهای پژوهشی و اجرایی از سال ۱۳۹۸ پرونده جهانی شدن منظر فرهنگی هورامان تهیه و تکمیل و بهمن ماه همان سال برای یونسکو ارسال شد.

وی ادامه داد: مهرماه سال گذشته ارزیاب‌ سازمان یونسکو به قسمت‌های مختلفی از هورامان در ۲ استان کردستان و کرمانشاه سفر کرد و ۱۰ روز بازدید و بررسی‌های لازم را از این منطقه به عمل آورد.

پرونده هورامان پنجم مرداد در یونسکو بررسی می‌شود

طالب‌نیا با بیان اینکه احتمالا بررسی پرونده هورامان روز پنجم مرداد ماه در یونسکو انجام شود؛ بسیار خوشبین بود که نام هورامان در لیست جهانی به ثبت برسد.

وی در توضیح بیشتر پرونده جهانی هورامان عنوان کرد: پرونده هورامان از لحاظ منظر فرهنگی تعریف شده است که شامل تعامل انسان با طبیعت در طول تاریخ، معماری پله کانی، ساختن خانه‌ها بر روی شیب تند، زندگی کوچ نشینی و هوارنشینی(ییلاق)، مراسم‌های خاص از جمله عروسی پیرشالیار، جشن نوروز، مراسم عرفانی یارسان‌ها و تنبورزنی و غیره می‌شود.

او ادامه داد: آثار تاریخی به جای مانده از دوران غارنشینی تا یکجانشینی، ابزارهای سنگی، سفال، قلعه‌های تاریخی، محصولات صنایع دستی و باغی و حتی مساحد شاخص همه مصداق‌های بارزی برای نشان دادن قدمت بالا و ارزش تاریخی و فرهنگی این منطقه است.

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان، ثبت جهانی هورامان را باعث توسعه پایدار گردشگری در منطقه دانست و افزود: اولین سایتی که گردشگران خارجی برای مقصد سفر خود به آن مراجعه می‌کنند، سایت یونسکو است، در نتیجه انتخاب منطقه هورامان از سوی این سازمان، قطعا به رونق گردشگری و اقتصاد منطقه منجر خواهد شد.

وی همچنین ثبت جهانی شدن هورامان را در کمک به مدیریت کلان، یکپارچه و واحد منطقه بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی منطقه هورامان از دیگر پیامدهای جهانی شدن آن است.

طالب نیا در پایان از همکاری و تعامل خوب مردم این منطقه طی چند سال اخیر برای به ثمر نشستن ثبت جهانی هورامان قدردانی و فرهنگسازی در راستای حفظ میراث فرهنگی این منطقه را بسیار مثبت ارزیابی کرد.

وجود جاذبه‌های گردشگری بسیار زیاد در منطقه هورامان نیازمند این است که متناسب با آن نیز زیرساخت‌های گردشگری نیز توسعه پیدا کند و امر در صورت ثبت جهانی این منطقه باید بیش از پیش از سوی مسوولان و متولیان امر موردنظر قرار گیرد.

چهل و چهارمین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو پس از وقفه‌ای یک ساله به ‌دلیل شیوع ویروس کرونا در جهان، از ۱۶ تا ۳۱ ژوئیه (۲۵ تیر تا ۹ مرداد) به صورت آنلاین برگزار می‌شود و صرفا اعضای کمیته بین‌الدول در فوجو چین حضور دارند.

در این جلسه که ترکیبی از موضوعات سال گذشته و امسال است، بسیاری از اماکن و جاذبه‌های گردشگری جهان به‌عنوان میراث جهانی معرفی خواهند شد که از ایران ۲ اثر «منطقه هورامان» و «راه‌آهن سراسری» بررسی می‌شود.

زمان بررسی پرونده‌های پیشنهادی در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی از ۲۴ جولای تا ۲۸ جولای (شنبه ۲ مرداد تا چهارشنبه ۶ مرداد ۱۴۰۰) است که بر اساس برنامه دریافتی از دبیرخانه یونسکو، پرونده ثبت راه آهن در روز یکشنبه ۲۵ جولای (۳ مرداد ۱۴۰۰) و پرونده ثبت منظر فرهنگی هورامان در روز سه‌شنبه ۲۷ جولای (۵ مرداد ۱۴۰۰) در کمیته میراث جهانی مطرح خواهد شد.

در این نشست در مجموع ۳۹ اثر پیشنهادی از سوی اعضای کمیته میراث جهانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت که از این تعداد، ۲۲ اثر آن مربوط به آثار پیشنهادی سال ۲۰۲۰ است که نشست آن به‌دلیل ایپدمی کرونا برگزار نشد.

استان کردستان دارای یک هزار و ۵۲۴ اثر تاریخی شناسایی شده و ۹۱۵ اثر تاریخی ثبت شده شامل آثار تاریخی، غارهای طبیعی، درختان کهنسال، میراث منقول، قنات و مکان‌های طبیعی بوده که ۹۱۵ اثر ثبت شده استان در فهرست آثار ملی شامل ۷۷۸ اثر غیر منقول (شامل آثار تاریخی، تپه، محوطه و بنا)، ۲۵ مورد میراث طبیعی، ۹۳ مورد میراث معنوی و ۲۹ مورد میراث منقول است.