ریزگردها، ارمغان آلودگی هوای اصفهان برای تمام فصول

اصفهان در ۵۶ درصد از روزهای تیر سال جاری از هوای ناسالم برخوردار بود و این کلانشهر از ابتدای امسال حتی یک روز هم هوای پاک نداشته است.

ایستگاه میدان احمدآباد بعنوان یکی از نقاط پرتردد این  شهر در ۶۷ درصد از روزهایی که از اول سال می‌گذرد در وضعیت ناسالم قرار داشته است.

عصر روز ۲۳ تیر، ایستگاه سنجش کیفیت هوای خیابان شهید باهنر، ساعت ها اعداد بیش از ۲۰۰ را نشان می داد که از بدو تاسیس این ایستگاه سنجش کیفیت هوا، وجود این میزان آلودگی، بی سابقه‌ بوده است.

 همه این موارد زنگ هشداری برای نصف جهان است که عامل اصلی آن در کنار آلودگی خودروها و منازل، ریزگردهای معلقی است که هر روز بیش از گذشته آسمان این دیار را جولانگاه خود قرار داده است.

وجود روزهای پرشمار هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی عموم مردم و وجود آلودگی حتی در نیمه نخست سال که استفاده از وسایل گرم کننده در آن به کمترین میزان می‌رسد، شاخص ناکارآمدی مدیریت آلودگی و نبود طرح‌های مشخص کنترل آلودگی هوای اصفهان است.

اصفهان در تمام سال اسیر آلودگی هواست

تیرماه، یک استثنا برای آلودگی ۶ ماه اول سال اصفهان نیست.

بر اساس اعلام مرکز کنترل کیفی هوای اصفهان، میانگین شاخص کیفیت هوا فروردین امسال بین ۵۲ تا ۱۵۱ بود و  هوای این کلانشهر در ۳۸ درصد از روزهای فروردین ناسالم بود که در نمودار ذیل مشخص شده است و طبق آن، آلوده‌ترین ایستگاه سنجش هوا، میدان احمدآباد و سالم‌ترین ایستگاه، خیابان میرزا طاهر به ترتیب در شرق و غرب این کلانشهر هستند. 

در نخستین ماه سال۱۴۰۰، شهر اصفهان دارای یک روز هوای ناسالم برای عموم، ۱۱ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۹ روز هوای سالم بود و آلوده‌ترین ایستگاه یعنی میدان احمدآباد روزهای ناسالم بسیار بیشتری داشت.

بررسی وضعیت هوا در کل ایستگاه‌های سنجش نشان می‌دهد که این مشکل به شکل تقریبی در تمام مناطق شهر اصفهان نیز وجود دارد.

 وضعیت هوا در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در کلانشهر اصفهان در ماه فروردین به شرح ذیل است:

البته گسترش روند آلودگی تنها منحصر به کلانشهر اصفهان نیست و  بر اساس اعلام محیط زیست، میانگین کیفی هوا در سایر ایستگاه‌های سنجش  برخی از شهرهای استان نیز نشان از آلودگی دارد کمااینکه منطقه “سگزی” در بیش از ۵۰ درصد از روزهای فروردین امسال دچار آلودگی بوده است.

 آمار تفکیکی کیفیت هوای شهرهای شاهین شهر، مبارکه و سگزی در فروردین سال ۱۴۰۰ بدین شرح است:

 وضعیت در ۲ ماه اردیبهشت و خرداد امسال هم بر همین منوال بوده، هرچند میانگین شاخص کیفی هوا (Air Quality Index ) در این دو ماه، کمی بهتر شده است.

در واقع اصفهانی‌ها، روزهای آلوده بسیاری را از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون تجربه کرده اند، بعنوان نمونه تصویر زیر وضعیت آلودگی کلانشهر اصفهان را در ساعت ۹ صبح پنجم تیر نشان می دهد که مرکز پایش و کنترل هوای اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان، آن را اعلام کرده است.

همانطور که در تصویر دیده می‌شود میانگین کیفی هوا در ایستگاه‌ میدان احمدآباد ۱۴۳، پروین ۱۱۳، رودکی ۱۱۵،خیابان استانداری ۱۴۲ و بزرگراه شهید خرازی ۱۳۵ در وضعیت نارنجی و ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد.

مهمترین معیار برای نمایش آلودگی، شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) است.این شاخص معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر منواکسیدکربن، دی اکسیدگوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، ازن و ذرات معلق (ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرو متر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است تبدیل به یک عدد بدون واحد می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

در جدول زیر رنگ های قراردادی برای هر گروه  وضعیت هوا نشان داده شده است: 

جدول شاخص کیفی هوا
Air Quality Index    (A Q I)	وضعیت	Pollution Standard Index  (P S I)
۵۰ –  ۰	پاک	۵۰ – ۰
۱۰۰ – ۵۱	سالم	۱۰۰ – ۵۱
۱۵۰ – ۱۰۱	ناسالم برای گروههای حساس	۲۰۰ – ۱۰۱
۲۰۰ – ۱۵۱	ناسالم برای عموم
۲۰۱-۳۰۰	بسیار ناسالم	۲۰۱-۳۰۰
بالاتر از۳۰۰	خطرناک	بالاتر از۳۰۰

امروز بهبود کیفیت هوا از طریق کنترل آلودگی هوا انجام می شود، کنترل آلودگی هوا به مجموعه روش‌های بکار رفته در کاهش یا حذف انتشار موادی که ممکن است به محیط زیست و سلامت انسان آسیب برساند، اطلاق می‌شود. 

به عقیده کارشناسان، تدوین قوانین الزام آور در این زمینه می تواند تسهیلگر باشد و این وظیفه شوراهای اسلامی شهر است.

امروزه در بیشتر کلانشهرهای جهان، شورای‌های محلی با تدوین قوانینی، کنترل آلودگی هوا را به صورت نظام مند درآورده اند و در این زمینه به ملاحظاتی همچون تغییر اقلیم و تکالیف قانونی توجه می کنند.

خشک شدن گاوخونی، از عوامل مهم انتشار ریزگردها و آلودگی هوای اصفهان 

تالاب بین‌المللی گاوخونی واقع در شرق اصفهان یکی از بزرگترین و مهمترین تالاب‌های ایران است که در طول تاریخ علاوه بر ایجاد فضای فرحبخش در شرق اصفهان، مامن پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است.

این تالاب که با وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی واقع است در یک دهه گذشته، تنها برای مدت کوتاهی در سال ۹۵ و سپس در سال ۹۸، آب را به خود دید.

کاهش آب ورودی، تغییر اقلیم و خشکسالی و تامین نشدن حقابه‌ طبیعی از جمله چالش‌هایی است که حیات این تالاب را به خطر انداخته است.

به گفته مسوولان و کارشناسان محیط زیست، ادامه این روند می‌تواند تالاب گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع زیادی را تحت تاثیر خود قرار دهد بنابراین تامین حقابه آن ضروریست.

سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست اصفهان گفت: تحلیل و مقایسه تصاویر ماهواره‌ای تالاب بین‌المللی گاوخونی نشان می‌دهد که هم اینک حدود ۲۱ درصد از سطح آن مرطوب است.

حسین اکبری، حداقل نیاز آبی سالانه این تالاب بین‌المللی را به استناد مطالعات دانشگاهی ۱۷۶ میلیون مترمکعب اعلام و اضافه کرد: حجم‌های مذکور متشکل از بخش بیشتر آب و بخش کمتر پساب است.

اکبری گفت: با توجه به اینکه تالاب گاوخونی سالیان متمادی از دریافت حقابه‌ زیست محیطی خود محروم بوده و در سال ۱۳۹۷ به شرایط کاملا خشک و بحرانی رسیده، آب دریافتی در دو سال و نیم گذشته، بیشتر به لایه‌های زیرین آن نفوذ کرده است.

وی ادامه داد: این امر موجب مرطوب شدن بخش‌هایی از شمال تالاب شد و در نتیجه میزان کمتری آب در سطح تالاب باقی ماند.

ضرورت توجه به تغییر اقلیم 

ویژگی‌های اقلیمی در ارتباط تنگاتنگ با فعالیت‌های انسان، کیفیت هوا را معین می‌کند. 

کارشناسان معتقدند: گازهای گلخانه‌ای عامل اصلی این تغییر محسوب می‌شوند که اگر مدیریت و کاهش تولید این گازها را جدی نگیریم شرایط سختی در انتظار آیندگان خواهد بود.

بر اساس مطالعات انجام شده، ایران در فهرست ۱۰ کشور اول دنیا در تولید گازهای گلخانه‌ای قرار دارد که این آمار زیبنده کشورمان نیست و باید با همکاری همه بخش‌ها و آحاد جامعه، برای بهبود این وضعیت تلاش کرد.

تغییر اقلیم بعنوان مسأله‌ای بسیار مهم و واقعیتی انکارنشدنی در استان اصفهان در حال وقوع است که تاکنون مشکلات فراوانی بویژه در افزایش آلودگی بوجود آورده است.

تشدید فرسایش خاک ناشی از بحران آب در اصفهان که بدلیل تغییر اقلیم صورت گرفته، از یک طرف موجب افزایش ریزگردها در هوا شده و از طرف دیگر بافت گیاهی استان را که قابل اتکاترین سد دفاعی در برابر آلودگی محسوب می‌شود، با خطر مواجه کرده است.

مواجهه با تغییر اقلیم باید در کانون توجه قرار گیرد و نظام برنامه‌ریزی کشور و استان باید برای رفع آن تدابیر اصولی و متناسب منطقه‌ای بیندیشد.

البته قبول تغییر اقلیم نباید زمینه‌ای برای فرار از مسؤولیت و کاهش آلودگی ناشی از آن و کم کاری برخی از سازمان‌ها و توجیه برای منافع برخی اشخاص و شرکت‌ها ایجاد کند زیرا در خوشبینانه ترین پیش بینی‌ها، تغییر اقلیم هم افزایش میزان دما و هم کاهش بارندگی را در ۳۰ سال آینده نشان می‌دهد که هر دوی آنها بر افزایش آلودگی تاثیر مستقیم دارد.

 توجه به تکالیف قانونی برای کاهش آلودگی هوا 

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان معتقد است: همه مردم و دستگاه‌های اجرایی باید با همکاری و هماهنگی هرچه بیشتر مانع از تشدید آلودگی هوا و رسیدن آن به وضعیت ناسالم و خطرناک شوند.

منصور شیشه‌فروش در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: شوراهای شهر می توانند با وضع قوانین محدود کننده، سازمان صنعت، معدن و تجارت را  نسبت به محدودسازی فعالیت واحدهای صنعتی و تولیدی آلاینده بویژه کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی مجاب کنند و معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری را نیز ملزم سازند که نسبت به تقویت ناوگان عمومی حمل و نقل از جمله مترو اقدام کند.

‌وی با بیان اینکه نهادهای دیگر نیز می توانند با هماهنگی شورای شهر در این زمینه راه گشایی کنند، افزود: پلیس راهور نیز باید با اعمال قانون مانع از تردد خودروها و کامیون‌های دودزا و فاقد معاینه فنی در سطح و حاشیه اصفهان و سایر شهرهای بزرگ استان شود.

شیشه فروش خاطرنشان کرد: جهاد کشاورزی نیز باید مانع آتش‌زدن مزارع شود و اداره گاز، مصرف بهینه سوخت در وسایل گرمایشی را به مردم تذکر دهد.

ترمیم الگوی توسعه شهر اصفهان 

یک فعال محیط زیست نیز به ایرنا گفت: برنامه‌های کنترل آلودگی هوا تا زمانی که الگوی توسعه شهر و استان اصفهان ترمیم نشود، کارایی لازم را نخواهد داشت و هر سال در  دوره‌های زمانی و حتی در کل سال شاهد آلودگی هوا خواهیم بود و شوراهای اسلامی می توانند در این زمینه سیاستگذار باشند.  

محمد کوشافر افزود: بارگذاری بیش از توان شهر در اصفهان، مهمترین دلیل پدیده آلودگی‌ هوای این کلانشهر و دیگر شهرهای صنعتی استان و کشور است که به دلایل عمده از جمله شبکه حمل و نقل ، کارخانه‌های اطراف و تشدید فرسایش خاک ناشی از بحران آب در اصفهان مربوط می‌شود . 

به عقیده کارشناسان مدیریت شهری، باید در نقشه توسعه شهر و استان اصفهان تجدیدنظر شود و با توجه به اولویت اصلی تامین هوای پاک، توسعه این خطه مورد بازنگری عمیق قرار گیرد.

وسایط نقلیه و سوخت مصرفی آنها

وسایط نقلیه و سوخت مصرفی آنها همواره بعنوان عامل اصلی آلودگی هوا در کلانشهرها مطرح بوده است.

تردد فزاینده وسایط نقلیه درسطح  شهر به آلودگی هت دامن می زند لذا استفاده از سوخت هایی با آلایندگی کمتر در سیستم حمل و نقل عمومی و گسترش آن می تواند زمینه ساز روزهای پاک برای اهالی نصف جهان باشد.

به عقیده کارشناسان، تمرکز اصلی تلاش‌ها برای مهار آلودگی هوا در کشورهای صنعتی همواره بر محافظت از کیفیت هوا در محیط یا فضای باز بوده است. این کار شامل کنترل تعدادی از آلاینده‌های معیار خاص است که در ایجاد دود در شهر و بروز بیماری‌های مزمن بین مردم دست دارند.

بدون تردید، بهترین راه برای محافظت از کیفیت هوا کاهش انتشار این آلاینده‌ها با روی آوردن به سوخت‌ها و فرآیندهای پاکتر و یا استفاده از سیستم کنترل انتشار (Emission control system) در خودروها و دیگر منابع متحرک آلودگی هواست. اما آلاینده‌هایی که به این روش از بین نمی‌روند، باید توسط دستگاه‌های تمیز کننده هوای مناسب به محض تولید و پیش از ورود به جو، جمع‌آوری و یا به دام انداخته شود.

یک کارشناس محیط زیست در این پیوند گفت: باید به ارتباط تعداد خودروها با ظرفیت‌ شهر نیز توجه کرد و کیفیت سوخت و وسایل حمل و نقل همزمان مورد توجه قرار گیرد.

این درحالیست که افزایش مصرف انرژی و سوخت در ایران پنج برابر کشورهای پیشرفته است.

افزایش قیمت سوخت در ماه های اخیر منجر به  کاهش مصرف بنزین و افزایش استفاده مردم از سوخت سی‌ان‌جی شده است که افزایش جایگاه های این سوخت در استان می توان به کاهش آلودگی ها کمک کند. 

به اعتقاد سیدحسن قاضی‌عسگر معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری اصفهان، با توجه به اجرای طرح تعدیل قیمت بنزین، دارندگان خودروهای بنزین‌سوز پُرمصرف باید به سمت بهینه‌سازی خودروهای خود رفته یا آنها را به گازسوز تبدیل کنند. به این ترتیب ، تعدیل قیمت بنزین می توان در کاهش آلودگی تاثیرگذار باشد.

همچنین معاون فنی و عملیاتی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه اصفهان هم از افزایش مصرف سوخت سی‌ان‌جی در پی افزایش قیمت بنزین خبر داد و گفت: با اجرایی شدن طرح ملی مدیریت مصرف سوخت و افزایش قیمت بنزین، تغییر رفتار مصرف‌کنندگان برای کاهش مصرف بنزین و گرایش به استفاده از گاز طبیعی فشرده، مورد انتظار و قابل پیش‌بینی بود که منجر به کاهش آلودگی خواهد شد.

ساسان تیموری با تاکید براینکه سی‌ان‌جی، سوخت مناسب و پاکی است که در بهبود هوا و سالم‌سازی محیط زیست نقش بسزایی دارد، افزود: استفاده از این سوخت از لحاظ اقتصادی به‌صرفه ‌است و سبب جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های ملی و از همه مهمتر کاهش آلودگی هوا خواهد شد.

راهکارهای جدید 

مسوولان مرتبط با رفع آلودگی هوا، تلاش خود را انجام می‌دهند اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها و  برنامه‌ها با مشکلاتی مواجه است و نیاز به ارایه راهکارهای جدید در زمینه کاهش آلودگی دارد، ضمن آنکه مقدار و کمیت اجرای روش‌های کنونی هم محتاج ارزیابی و بررسی مجدد است.

در هر صورت باید اذعان کرد که آلودگی هوا، در کنار مشکل آب از معضلات مهم پایتخت فرهنگی کشور است و شورای اسلامی شهر اصفهان علاوه بر وضع قوانینی برای طرح‌های ترافیکی و استفاده از سوخت‌های پاک، بد نیست نیم نگاهی هم به فناوری های روز برای از بین بردن ذرات معلق و ریزگردها داشته باشد.

کارشناسان معتقدند؛ کم بودن عرض خیابان ها، معابر، کوچه ها و بن بست ها در شهر اصفهان، جریان سطحی هوا در پایین ترین لایه سطحی شهر را مختل می کند که تاکنون به این مورد توجه نشده است.

 شورای جدید شهر اصفهان می تواند با بازنگری در طرح های تفضیلی مناطق شهرداری، عرض معابر را افزایش دهد بطوریکه حداقل عرض کوچه ها و بن بست ها به ترتیب ۸ و ۶ متر باشد.

در طرح های تفضیلی فعلی مناطق شهرداری اصفهان، کوچه ها و بن بست های چهار متری و کمتر به تعداد زیادی وجود دارد که این عرض کم نه تنها حرکت سطحی هوا را در شهر مشکل می‌کند، بلکه موجب کندی در ارایه خدمات اورژانس و آتش نشانی در این معابر نیز می شود.

علاوه بر طرح مورد اشاره می توان از فناوری‌های روز نیز برای از بین بردن ذرات معلق هوای آلوده اصفهان استفاده کرد و این ذرات را می‌توان با استفاده از طیف گوناگونی از فرآیندهای فیزیکی از جریان هوای آلوده خارج کرد.

از جمله فناوری‌های مرسومی که در دنیا برای جمع آوری این ذرات ریز مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به “سیکلون‌ها”، “اسکرابرها”، “رسوب دهنده های الکترواستاتیکی” و “فیلترهای کیسه‌ای” اشاره کرد که همگی آنها را می توان در کلانشهر اصفهان مورد استفاده قرار داد و شورای شهر قادر است با وضع قوانینی، شهرداری ها را ملزم به انجام این کارها کند.

با استفاده از این ابزار و پس از جمع آوری، این ذرات آلودگی به یکدیگر چسبیده و توده‌هایی را تشکیل می‌دهند که براحتی می توان آن را از دستگاه مربوطه جدا و معمولاً در محل‌های انباشت زباله دفع کرد.

نحوه اجرای پروژه های مهار آلودگی هوا در نقاط مختلف جهان متفاوت است و بنابراین سیستم‌های کنترلی باید با توجه به شرایط و مولفه‌های موجود طراحی شوند.

در یک شِمای کلی، “سیکلون‌ها”  اغلب برای کنترل انتشار گرد و غبار صنعتی و بعنوان پیش تمیز کننده برای دیگر دستگاه‌های جمع آوری ذرات معلق، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

از” اسکرابرهای مرطوب” نیز معمولا در کنترل گرد و غبارهای قابل اشتعال یا انفجار و مه ایجاد شده ناشی از پردازش‌های صنعتی و شیمیایی و سوزاندن پسماندهای خطرناک، استفاده می‌شود.

رسوب دهنده‌های الکترواستاتیکی و فیلترهای کیسه‌ای نیز اغلب در نیروگاه‌ها بکار گرفته می‌شود.

کلانشهر اصفهان افزون بر ۲ میلیون نفر جمعیت دارد.

در  استان اصفهان بیش از ۹ هزار واحد تولیدی و صنعتی فعالیت دارند.