سیاه و سفید هورالعظیم و گاومیش‌هایی که جان به لب می شوند

 گاومیشها برخلاف ظاهر زمخت و خشن،  خوی بسیار آرام و رامی دارند، و پرورش این دامها در هورالعظیم یکی  از مهمترین منابع درآمد و  مشاغل و شاید مهمترین شغل بومیان ساکن اطراف هور است.

طاقت این حیوان درشت اندام در برابر گرما و نور مستقیم آفتاب زیاد نیست برای همین اغلب بخش زیادی از روز را به آب تنی می پردازد ، و در نبود آب، تابش مستقیم آفتاب این حیوان را کاملا آشفته و پریشان می کند به همین دلیل به گفته اهالی تعدادی از گاومیش ها در روزهای اخیر به دلیل کم شدن آب و خشک شدن بخشهایی از هور،  رم کرده و گم شدند.

تغییرات شدید و ناگهانی دمای محیط آثار ناگواری بر گاومیش دارد و ممکن است به بیماری ذات الریه و حتی مرگ آن منجر شود ، در روستای ابوالبوه در شهرستان هویزه گزارشهایی از مشاهده بروز علائم وجود بیماری در چند گاومیش ثبت شده است.

در این سوی تالاب چشم را که ببندی صدای انواع پرندگان را نمی شنوی و صدای طبیعت خاموش است.

حتی گاومیش های تشنه و بیقرار هم نعره ای نمی زنند و فقط در یک راهپیمایی گسترده پشت سر هم در جست وجوی آب سرشان را به این سو و آب سو می کنند تا بوی آب را بشنوند .

چاره چیست و حق هور را چه کسی خورده؟

حق‌آبه را ندهند شاهد مرگ و میر وسیع ماهی ها خواهیم بود

در صورتی که  حق آبه هور تامین نشود در ماه آتی تنش آبی دراین زیستگاه بزرگ،  به بحران آبی تبدیل می شود و به مرگ و میر گسترده ماهی ها می انجامد. تلاش ما این است که حق آبه تالابها را به میزان حداکثر بگیریم؛ اینها صحبت های محمدجواد اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان است.

وی گفت: در هر صورت نمی توانیم از این واقعیت فرار کنیم که در یک سال کم آب هستیم اما حق آبه تالاب برای جلوگیری از مرگ و میر گونه های جانوری باید تامین شود.

اشرفی افزود: خشک شدن تالاب در برخی فصول طبیعی است و اگر حق آبه نیز داده نشود مساحت تالاب کم می شود.

وی ادامه داد: بر اساس قانون تعیین حق آبه تالاب ها بر عهده محیط زیست است و طبق تحقیقاتی که در دانشگاه شهید چمران صورت گرفت، در تعیین حق آبه هورالعظیم سه سناریو تعریف شده ، براین اساس حق آبه تالاب در شرایط خشکسالی یک میلیارد و ۳۸۳ میلیون متر مکعب در سال در مساحت ۷۶ هزار هکتار، در شرایط عادی یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب در مساحت ۸۷ هزار هکتار و در شرایط ترسالی یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب در مساحت ۱۰۰ هزار هکتار است. مشخص است در شرایط خشکسالی طبق این روند طبیعی بخشی از تالاب خشک می شود و در سال آبی بعد اگر شرایط عادی شد مساحت تالاب به حالت قبل برمی گردد و افزایش مساحت خواهد داشت کمااینکه تالاب ها در طول عمر خود همیشه این پروسه را طی کرده اند و در سال‌های دهه ۸۰ وضعیت بسیار اسفناک‌تر از این بود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص فعالیت شرکت های نفتی در این تالاب بیان کرد: شرکت نفت تاسیسات نفتی و در بخش های که در مدتی خشک شده بود و تصور نمی کردند که این مناطق آبگیر شود جاده احداث کردند که سپس این مناطق آبگیر و تالاب احیا شد .

اشرفی تصریح کرد: باید تلاش کنیم و برای تامین حق آبه تالاب بجنگیم،  ما پیگیری لازم را کرده ایم و با فشارهای حداکثری به سازمان آب و برق خوزستان بخشی از حقابه تامین شده و اگر اقدامات مدیریتی ما نبود الان تالاب کمتر از ۴۰ درصد آب داشت.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر پنج مخزن در تالاب وجود دارد که مخزن یک در شمال تالاب ۸۲ هزار هکتار است این مساحت بر مبنای تصاویر ماهواره ای ۵۱ درصد آب دارد. البته تصاویر ماهواره ای تنها سطح آب را نشان می دهند و عمق آب در آنها قابل رویت نیست. همچنین مخزن شماره ۲ با ۳۰ هزار هکتار، مخزن شماره سه با ۱۵ هزار هکتار و مخزن شماره چهار با ۳۰ هزار هکتار است که هرسه این مخازن حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد آبگیری شدند. مخزن شماره ۵ نیز ۵۲  درصدآبگرفتگی که ۲۷ هزار هکتار است.هورالعظیم شیب شمالی جنوبی و شرقی غربی دارد و در حواشی تالاب و جایی که شیب باشد عمق آب کمتر می شود که مخازن یک و پنج در این شیب قرار دارند.

اشرفی با بیان اینکه دبی رودخانه کرخه در حوضه ای که آب وارد تالاب می شود کمتر از ۱۰ متر مکعب می شود، گفت: این امر به دلیل برداشت های غیر مجاز در دهانه تالاب است و در حال حاضر تالاب دچار تنش شده و اگر حق آبه تامین نشود دچار بحران می شود.

وی افزود: میزان آب رهاسازی شده با توجه به برداشتها در طول مسیر و در بالادست و حتی در دهانه تالاب با حق آبه تالاب بسیار تفاوت دارد، همچنین تبخیر در این فصل زیاد و بیش از آب ورودی به تالاب است که این  باعث افزایش غلظت آب می شود اما در مخازن ۲ و سه و چهار بحران غلظت هنوز ایجاد نشده است.

ادعای سازمان آب و برق را تایید نمی کنم

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در پاسخ به ادعای سازمان آب و برق مبنی بر اینکه میزان آب ورودی به تالاب یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال است، اظهار داشت: این ادعا را تصدیق نمی کنم و باید اندازه گیری در تالاب انجام شود و اگر برداشت های غیرمجاز صورت گیرد در بالادست تالاب است و ما در نتیجه فرایند را می بینیم نه اعداد. همچنین با فرض درست بودن، این صحبت مشکلی از ما حل نمی کند و تالاب اکنون به آب نیاز دارد.

اشرفی ادامه داد: در حال حاضر طبق برآورد برای اینکه تالاب شرایط نرمالی داشته باشد باید بین ۵۰۰ تا ۶۰۰  میلیون متر مکعب آب در این چهار ماهه وارد تالاب شود؛ در شورای عالی آب برای تالاب در این چهار ماهه ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب لحاظ شده که معتقدیم این میزان آب جوابگوی نیاز تالاب نخواهد بود به خصوص با تبخیر بسیار بالایی که امسال داریم. همچنین کشت برنج در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ ممنوع است و باید تابع قانون باشیم.

نفت یک عیب و ایراد در مرکز تالاب است

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص فعالیت شرکت های نفتی در هورالعظیم گفت: تالاب ها باید بکر بمانند اما در مقطعی از زمان و به دلایل اقتصادی تصمیم گرفته شد که تاسیسات نفتی در تالاب باشند و اکنون باید مدیریت کنیم؛ تاسیسات نفتی اثرات سوء بالقوه بر تالاب دارد و گاه بالفعل هم می شود که اگر یکی از خطوط انتقال نفت شکسته شود مشکلات بسیاری به وجود می آورد ،کما اینکه این اتفاق افتاده بود اما شرکت های نفتی هم سریعا جمع آوری و کنترل کردند.

وی افزود: فعالیتهای نفتی به عنوان یک عیب و ایراد و در مرکز تالاب هست اما چون وجود دارد و از گذشته آمده امروزه باید مدیریت کنیم. این مساله ارزش های اقتصادی خود را دارد و روزانه  ۳۵۰ هزار بشکه نفت از مخازن مشترک استخراج می شود ولی واقعیت این است و باید بپذیریم اما اثرات سوء آن را به حداقل برسانیم روشهای کاهش اثرات سوء را بیشتر کنیم.

برگشت غم‌انگیز گاومیش‌ها و عطش و یاسشان از یافتن آب 

حاج رحیم سواری از گاومیش داران منطقه به خبرنگار ایرنا گفت: چند روز پیش جریان آب رودخانه به سمت تالاب به مدت ۱۰ روز قطع شد و سپس سه روز وصل و دوباره ۱۰ روز قطع شد. پیش از این نیز میزان آب کم بود اما باز بهتر بود؛ الان حدود یک ماه است مشکل شدید آب داریم.

وی افزود: نزدیک به یک هزار راس گاومیش تنها در این روستا وجود دارد و خودم حدود ۲۰۰ راس گاومیش دارم که مرتع گاومیش های ما اینجا در حاشیه رود است و هرچه پیش می رود محدوده تالاب و آب آن کمتر می شود اما در همه این زمان ها تالاب به این حد خشک نشده بود.

سواری گفت: چندین منطقه و روستای این تالاب متروکه شده و خالی از سکنه هستند که به دلیل همین خشک شدن تالاب است. روستاهای ملیه، محیره، سیدیه، دبیه و بسیاری روستاهای دیگر همگی متروکه شدند.

این بومی هورالعظیم اضافه کرد: همه زندگی ما تالاب و گاومیش ها هستند و چاره ای جز زندگی در این تالاب نداریم، ما هیچ خسارت و آزاری برای دولت نداریم و فقط سودده هستیم. روزانه حدود هفت کامیون شیر از رفیع به سمت اهواز حرکت می کند و روزانه چندین ماشین فراورده های گوشتی هم از اینجا تامین می شود.

سواری افزود: قطع آب تالاب باید دلیلی داشته باشد، اگر نمی توانند آن را برطرف کنند مدتی ما و دامهایمان  را به جای دیگری منتقل کنند یا اینکه مشکل ما را حل کنند.

وی از برگشتن هنگام غروب گاومیش ها به خانه و عطش شدید زبان بسته و نگاه ملتمسانه اش می گوید و می سراید: علی ظهری المای و اشکی العطش مارید (آب را بر پشت خود حمل کردم واز عطش شکایت می کنم).

اما در این سوی تالاب اوضاع کمی بهتر است؛ در مخازن ۲ تا چهار که عمق تالاب بیشتر است و شیب کمتری دارد ماهیگیرانی  مشغول صید هستند.

یکی از این ماهیگیران که در گرمای طاقت فرسای ظهر تابستان خوزستان مشغول صید بود گفت: در این ساعات روز ماهیگیری بهتر است چون ماهیان به سطح آب می آیند دلیلش را نمی دانست که احتمالا به دلیل کاهش اکسیژن آب به دلیل گرمای زیاد است.

پرندگان مختلف و زیبایی مشاهده می شد که در آن سوی تالاب خبری از آنها نبود.

هوا بسیار گرم بود اما وجود حیات و وحش در آنجا ملموس بود، تنها دکل های نفتی بودند که بسان استخوانی در گلوی هور ، دیدگاه طبیعی را خدشه دار کرده و منظره  بکر تالاب را مخدوش می کنند.

باز بودن دایک مرزی و هدررفت آب و کشت شلتوک مزید بر علت

یک کارشناس تالاب های اداره کل محیط زیست خوزستان  گفت: رودخانه کرخه پس از طی ۱۳ انشعاب وارد تالاب می شود و انشعابات مخزن شماره یک و ۲ از رودخانه کرخه نور طی ۵ انشعاب وارد تالاب می شوند. شریان کرخه در سوسنگرد دو شاخه هوفل و نیسان است که شاخه شمالی از بستان وارد تالاب می شود و شاخه جنوبی وارد مخزن شماره یک می شود.

موسی مدحجی اظهار داشت: آبی که برای رودخانه رهاسازی شد به صورت موجی بود و با دبی حدود ۱۰۰ متر مکعب در ثانیه از سد کرخه رهاسازی شد که این رهاسازی ششم تیرماه انجام شد و طی پنج روز به ابتدای تالاب رسید اما حدود چهار روز بعد از جریان، آب رودخانه قطع شد یعنی به احتمال زیاد کلا رهاسازی سه روز بوده است.

وی ادامه داد: کشت های کشاورزی در مسیر وجود دارد و در همان روزی که آب جریان پیدا کرد کشاورزان شروع به بذرپاشی و شلتوک کاری کردند و مزارع ماهی فعال شد، بنابراین حق آبه تالاب که سازمان به عنوان تامین کننده سال آبی تعیین شده از نظر ما قابل قبول نیست در سه ماهه امسال که مکاتبات زیادی با سازمان انجام دادیم هنوز رسما حق آبه تالاب را اعلام نکردند.

مدحجی افزود: در اردیبهشت ماه ستاد تنش آبی تشکیل شده و میزان آورد رودخانه کرخه پشت سد محاسبه شد و نیاز هر کدام از صنایع طبق نظر سازمان آب و برق تعیین شد که مصوب شد که طی چهار ماه از خرداد تا شهریور ۲۴۹ میلیون متر مکعب آب برای رودخانه کرخه و تالاب لحاظ شود که کمتر از یک ششم حق آبه تالاب است. همچنین مصوب شد طی این دوره کشت شلتوک صورت نگیرد و متولیان امر مدیریت کنند که الگوی مصرف رعایت شود اما کشت شلتوک در حال انجام است سازمان آب و برق و سایر متولیان امر باید جوابگو باشد.

کارشناس تالاب های خوزستان گفت: نکته دیگر اینکه حدودا تا نیمه بهمن ماه سال گذشته یکی از سازه های دایک مرزی تالاب با دبی ۵۰ متر مکعب بر ثانیه آب را از تالاب خارج می کرد و مکاتبات متعددی انجام شد که بسته شود اما سازمان آب و برق اعلام کرد که احتمال وقوع سیل وجود دارد و آب را رها کردیم. سازه دیگری در اوایل اردیبهشت در دایک شکست و حدود ۲ هفته آب تالاب را هدر داد و اگر محاسبه شود با وجود این اراضی حداقل بیش از نصف آب هدررفت داشت و با تبخیر بالای ۱۲۰ میلیمتر در استان این میزان هدررفت قابل چشم پوشی نیست.

وی اضافه کرد: با تبخیر آب و کاهش کیفیت آب در تالاب اواخر خرداد ماه طی دو هفته تا ۲۰ روز دبی رودخانه به صفر رسید و آبزیان در رودخانه تلف شدند که این امر همزمان با کشت شلتوک بود.

نفت فقط یک جاده در هور ساخت و داریم نیروی بومی استخدام می کنیم

مدیر سایت آزادگان جنوبی شرکت مهندسی و توسعه نفت گفت: ما زیرمجموعه شرکت مهندسی و توسعه نفت هستیم و وظیفه ما کارهای پروژه ای ساخت تا مرحله تولید است اما متولی تولید شرکت نفت و گاز اروندان است و هر آنچه قرار است تولید و پایش شود، شرکت اروندان انجام می دهد.

محمد ملکی اظهار داشت: شرکت متن در این منطقه پنج میدان نفتی دارد که آزادگان جنوبی بزرگترین میدان است و حوضچه های سه و چهار و پنج را شامل می شود. شرکت های نفتی از روز اول در چارچوب قوانین و مقررات شرکت ملی نفت و همکاری همه جانبه و تنگاتنگ با محیط زیست عمل کرده اند و هیچ گونه مشکل و خللی در کار نبوده است.

وی افزود: جاده های زیادی در این منطقه احداث شده که در زمان جنگ بودند و شرکت نفت صرفا یک جاده اکتشاف را احداث کرد و سایر جاده ها در زمان جنگ احداث شده بودند.

ملکی به خسارات شدید تاسیسات نفتی در سیل ۹۸ اشاره کرد و گفت: الان در چارچوب نقش های تعیین شده در صدد به بازسازی و ترمیم هستیم به شکلی که اگر سیلابی به وجود آید مشکلی ایجاد نکند اما در این راستا به طبیعت هور برای کنترل سیلاب دست نزدیم و دخالتی در هور نداریم.

وی با بیان اینکه پساب حاصل از عملیات نفتی در انتهای منطقه جفیر نیز در عمق ۲ هزار متری زمین دفع می شود، خاطرنشان کرد: به عنوان یک شرکت دولتی تابع مقررات هستیم و کل نفرات ما بر اساس مدارک موجود و ثبت کد ملی بیش از ۸۵ درصد نیروی بومی هستند که از هویزه و دشت آزادگان به کار گرفته می شوند.

ملکی در خصوص طریقه جذب نیرو گفت: برای جذب نیرو جلسات مکرری با شورای اشتغال شهرستان داریم و نیروها بر اساس اولویت به پیمانکاران مربوطه معرفی می شوند و بزرگترین حامی اشتغال بومی در منطقه هستیم.

مدیر سایت آزادگان جنوبی تصریح کرد: در میدان آماری که بر اساس شیفت و گردش نیروها داریم حدود ۲ هزار نفر نیرواست و با توجه به آغاز فعالیت شرکت پتروپارس در بخش احداث واحد فرآورش مرکزی حدود یک هزار تا یک هزار و ۵۰۰ نفر در فرایند یک یا ۲ ساله جذب می شوند که بیش از ۸۰ درصد آنها بومی خواهد بود. البته نیروهای تخصصی که در شهرستان نیستند از سایر شهرستان‌‎ها جذب می شوند.

وی اضافه کرد: این میدان مشترک با عراق است که با توجه به شرایط تحریم و اقتصاد کشور و همچنین فعالیت رقیب ما در عراق با توان بالا و با قرارداد با شرکت های اروپایی،  خوشبختانه در این رقابت کم نیاوردیم و مفتخر هستیم که این عملیات همراه با اشتغال زایی در منطقه و رعایت کامل مسائل زیست محیطی بوده است.

رعایت و تامین حق آبه تالاب درخواست بزرگی نیست و تامین شریان حیاتی زندگی ساکنان هور و محیط زیست منطقه و حفظ هورالعظیم این روزها دغدغه مشترک مردم منطقه و دوستداران محیط زیست است ، برای جلوگیری از بروز فاجعه زیست محیطی ضروری به نظر می رسد.