رئیسعلی دلواری، مشروطه‌خواه استعمار ستیز

به گزارش ایرنا، استان بوشهر تاریخی درخشان در مقابله با استعمار و استکبار دارد و در برهه‌های مختلف تاریخی دلیرمردان این سرزمین با رشادت و مردانگی جهادهای بزرگی در دوره‌های تاریخی مختلفی داشتند و در مقابل دشمن ایستاده و اجازه ندادند این آب و خاک به دست دشمن بیفتد.

رئیسعلی دلواری یکی از هزاران نام آوران این سرزمین است که در جنگ جهانی اول، هدایت قیام مردم جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای انگلیس را بر عهده داشت وبا مجاهدت و رهبری خود و در راستای حفاظت از ایران موجب شکست نیروهای انگلیسی‌ شد و در این راه جان خود را از دست داد.

رئیسعلی دلواری را می‌توان به عنوان نماد مقاومت و ایستادگی در مقابل استعمارگران معرفی کرد که با توکل بر خدا و با حکم مجتهدان و علمای دینی که بیانگر ولایت‌مداری این اسطوره مقاومت مردم جنوب است به مقابله با انگلیسی‌ها پرداخت و هر بار شکست‌های سنگینی را متوجه آنان کرد.

” تلاش برای دفاع از وطن و کسب رضایت خدا و پیامبر” منشور قیام رئیسعلی دلواری و سوگندنامه‌ای است که از دلاور دلواری به یادگار مانده و امروز در تابلوهایی در استان بوشهر، نصب شده است.

رئیسعلی دلواری در سال ۱۲۶۱ خورشیدی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد، دلوار امروز شهری در شهرستان تنگستان از توابع استان بوشهر و منطقه‌ای کوهستانی در جنوب شرقی بوشهر  و از جنوب دشتستان تا ساحل دریا امتداد دارد. 

طبق گفته نوادگان رئیسعلی دلواری ، پدر رهبر قیام مردم جنوب زائر محمد کدخدای دلوار از دشت مغان بود و با قشون شاه اسماعیل صفوی ابتدا به شیراز و از آنجا به اصفهان و دلوار سفر کرده و بعدها به عنوان “معین الاسلام” لقب گرفته بود.

دوران جوانی رئیسعلی همزمان با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فارس بود و با شروع نهضت مشروطیت در حالی که ۲۵ سال بیشتر نداشت به یکی از پیشگامان مشروطه‌ خواهی که نقشی کلیدی در قیام مردم جنوب داشت تبدیل شد.

قیام مردم تنگستان به رهبری رئیسعلی دلواری هفت سال به طول انجامید و در این مدت دلیران تنگستانی ۲ هدف عمده شامل پاسداری از بوشهر، دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سکونت خود و جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران و دفاع از استقلال وطن را دنبال می‌کردند.

رهبر قیام مردم جنوب با همراهی دیگر مشروطه‌خواهان در دوران دیکتاتوری محمد علی شاه قاجار علیه حکومت وی دست به اسلحه برد و در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به درخواست ملا علی تنگستانی و سید مرتضی مجتهد اهرمی که مخالف استبداد شاه قاجار بودند؛ بوشهر را از حاکمیت و سلطه استبداد قاجاریه خارج کرد و حدود ۹ ماه شهر را در کنترل داشت.

رئیسعلی دلواری و جنگ جهانی اول

رئیسعلی دلواری در کشاکش جنگ اول جهانی و در حمله انگلیسی‌ها به بوشهر، رشادت بسیاری از خود نشان داد، ماجرا از این قرار بود که در ۱۹۱۴میلادی در آغاز جنگ جهانی اول با نقض بی طرفی از سوی قوای روس درشمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قراردادند و کشتی‌های جنگی آنها در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر به‌تدریج قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند.

یک روز پس از اشغال بوشهر، ۱۴ نفر از ساکنان آن علیه اشغال‌گران اعتراض کردند، ولی چون اهل نبرد مسلحانه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند، بدنبال کسب تکلیف رئیسعلی از علما، حکم جهاد علمای نجف از جمله میرزای دوم از سوی شیخ محمدحسین برازجانی به انضمام حکم خود شیخ به وی ابلاغ شد؛ رئیسعلی به همراه دوستش خالو حسین بردخونی دشتی در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳ قمری در عمارت حاج سید محمدرضا کازرونی، پس از مذاکراتی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام داشت و توانست آنها را شکست دهد.

نبرد دلوار 

نیروهای انگلیسی همزمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند ( دلوار محلی بود که پیش از آن چندبار سربازان انگلیسی به آن جا تجاوز کرده و طعم شکست را در این ناحیه چشیده بودند) رئیسعلی دلواری، شیخ حسین خان چاهکوتاهی و زایرخضرخان اهرمی از این وقایع آگاه و در مقام دفاع از وطن برآمدند و قیام دلیران تنگستان علیه اشغال‌گران آغاز شد و نیروهای متجاوز انگلیسی که قریب به پنج هزار نفر بودند در دام مبارزان تنگستانی گرفتار آمدند و عده زیادی از نیروهای انگلیسی در این حمله کشته شدند.

عملیات چریکی پیروزمندانه رئیسعلی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد تا تابستان ۱۹۱۵ میلادی عملیات موفقی را علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد و انگلیسی‌ها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را به شدت بمباران کردند.

نبرد بوشهر و ناکامی انگلیس در تطمیع رئیسعلی 

زمانی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی دربارهٔ اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز داشتند به منظور تطمیع رئیسعلی، ۲ نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیاده‌شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند.

نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی به او پیشنهاد دادند چنانچه او از قیام علیه قوای اشغال‌گر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی ۴۰ هزار پوند به او خواهند پرداخت که رئیسعلی در پاسخ می‌گوید: “چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است؟”

پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، نامه تهدیدآمیز از طرف مقام‌های انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر این که: “چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌نماییم، در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.”

رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: “خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است، بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد”.

 بعد از ناکامی انگلیسی‌ها برای متقاعد کردن رئیسعلی دلواری، آنها در ۲۶ رمضان ۱۳۳۳ قمری بدون مقدمه و اخطار قبلی در بوشهر پیاده شدند، آنان که جزایر خلیج فارس را پیش از این متصرف شده بودند، بوشهر را که علاوه بر موقعیت ژئوپولتیک، مرکز عمده  مبادلات تجاری، صادرات و واردات با شبه جزیره هند و شیخ نشین‌های حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپایی بویژه انگلیس و آلمان بود به اشغال درآوردند. این اقدام، مرزنشینان تنگستانی را به عکس العمل واداشت و رئیسعلی دلواری در نوک پیکان حمله به اشغالگران قرار گرفت.

شکست مفتضحانه انگلیس در دلوار

این مبارز نامدار که پیشاپیش از حمله به دلوار آگاهی داشت، بلافاصله در اقدامی تاکتیکی به تخلیه دلوار پرداخت و به سمت کوه‌های اطراف منطقه‌ای مشهور به “کلات بوجیر” عقب‌نشینی کرد. سربازان انگلیسی و هندی هنگامی وارد دلوار شدند که روستا خالی از سکنه بود. به همین دلیل شروع به گلوله‌باران منازل مسکونی خالی و قطع نخل‌های  سربه فلک کشیده دلوار کردند.

رئیسعلی در همان شب با ۴۰۰ تن از نیروهای خود به قوای انگلیسی شبیخون زدند و ۶۰ تن از نیروهای متجاوز از جمله یک ژنرال بلندپایه را از پای درآوردند و همین امر سبب پیروزی وی در این جنگ شد.

پس از این جنگ رئیسعلی دلواری بر حمله‌های شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسی‌ها افزود و با هم‌فکری دیگر خوانین منطقه طرح حمله سراسری به بوشهر و آزادسازی آن را پی‌ریزی کرد، بدین ترتیب دلاور دلواری برای دفاع از استقلال وطن و حفظ حریم مرزی ایران همراه با یارانش، در نبرد با اشغال‌گران انگلیسی، نیروهای متجاوز را شکست دادند و جنگ دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی تا شهریور ۱۲۹۴ ادامه پیدا کرد و انگلیسی‌ها نتوانستند او و یارانش را شکست دهند.

در حالی که در جنگ جهانی اول دولت مرکزی ایران به شدت ضعیف شده بود و نمی‌توانست از بی طرفی خود دفاع کند و حکام منطقه‌ای او در جنوب و بویژه بوشهر نیز توان حفاظت از منافع ایران در برابر انگلیس را نداشتند؛ ایستادگی و مقاومت رئیسعلی جوان دربرابر استعمار انگلیس و شکست دادن کشتی‌های جنگی آنها در جنگ دلوار جانی دوباره در قلب وطن دوستان دمید و این دلاور دلواری که از دولت مرکزی ناامید بود، با گرفتن حکم جهاد از عالمان زمان خود استعمارگران را شکست داد.

بعد از جنگ‌های ایران و روسیه و قرارداد ترکمنچای و گلستان، ایران در هر جنگی که شرکت کرد، شکست خورد؛ تنها در نبرد دلوار بود که نیروهای انگلیسی در نبرد با ایران دچار شکست سختی شدند و تا مدتها مبهوت این اتفاق بودند.

شهادت رئیسعلی دلواری

جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی دلواری در کنار ۳۰۰ تفنگ‌دار برازجانی به رهبری غضنفرالسلطنه برازجانی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به‌طور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش برتری یابند، اما رئیسعلی در محلی به نام “تنگک صفر” هنگام شبیخون به قوای بریتانیا از سوی فردی نفوذی به نام غلامحسین تنگکی، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی به شهادت برسد.

در ایران به دلیل مجاهدت های این مبارز نامدار در سال ۱۳۸۹خورشیدی با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی سالروز شهادت سردار قیام جنوب برابر با ۱۲ شهریور  به نام “روز ملی مبارزه با استعمار » نامگذاری شده ‌است.

قیام رئیسعلی دلواری بی‌بدیل است

قیام شهید رئیسعلی دلواری و نهضت مبارزه مردم استان بوشهر در بین مبارزه‌های ضد استعماری جهان؛ به رهبری عالمان دینی چون علامه بلادی، مجتهد برازجانی، مجتهد اهرمی و سردار شهید رئیسعلی دلواری جایگاهی مهم و بی بدیل دارد.

نماینده ولی فقیه در استان وامام جمعه بوشهر معتقد است: مبارزه‌های ضد استعماری مردم جنوب ضربه مهلکی به انگلیس وارد کرد و آنقدر آموزه و تاثیرجدی در عرصه تاریخ مبارزه‌های ضد استعماری دارد که بریتانیا به عنوان استعمارگر پیر بعد از شکست در بوشهر هیچ‌گاه حمله نظامی برای استعمارگری علیه ایران نکرد.

آیت الله غلامعلی صفایی بوشهری در باره  شخصیت رهبر دلیران تنگستان می‌گوید: شهید رئیسعلی دلواری یک سردار تراز اسلام، ولایت‌مدار، بصیر و دلیر بود که به دلوار جغرافیای بزرگی و بزرگواری داد و هیچ کاری را بدون گرفتن دیدگاه مجتهدان و عالمان دینی انجام نداد.

به گفته صفایی بوشهری در زمانی که انگلستان به عنوان یک ابر قدرت بویژه در عرصه دریایی حضور مقتدرانه‌ای داشت؛ نهضت استعماری جنوب آنها را شکست داد و در تاریخ، کارنامه ای زرین از تاریخ مبارزه با استعمار در کشور رقم زد.

با وجود ضعف دولت مرکزی آن زمان که همراه با روشنفکر مابی و غرب گرایی بود و زیر پرچم بیگانه رفتن را افتخار می‌دانست؛ نهضت مبارزه استعماری جنوب به آنها نشان داد که اینجا ایران است و قرآن، مکتب اهل بیت و جهاد در این منطقه بویژه دیار قهرمان پرور دلوار حکم‌فرما است.

رئیسعلی دلواری، نماد مبارزه با استعمار در جنوب

جنوب ایران در تاریخ مبارزات مردمی با استعمارگران، همیشه ردای مقاومت و ایستادگی را بر تن داشته و در۲ قرن اخیر اوج مبارزه را به رهبری عالمان بزرگ دینی و نقش آفرینی سرداران و مبارزان این سرزمین حماسه ساز بیشتر تجربه و در عمل اثبات کرده است.

به گفته سیروس فتحی نویسنده کتاب ” رئیسعلی دلواری دوازدهم شهریورماه در تقویم  ایران اسلامی”، سالروز شهادت سردار مبارز جنوب شهید رئیسعلی دلواری و روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس گواهی صادق برحفظ کیان و عزت این دیار استعمار ستیز است.

این نویسنده بوشهری ادامه می‌دهد: رئیسعلی دلواری بر اساس اسناد و شواهد موجود با همت و همراهی دلیر مردان تنگستان، دشتی و دشتستان و فتوای مراجع و علمای این خطه حماسه ساز در برابر همه توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان و اجانب با تکیه بر ایمان و عزم و اراده ایستاد و این استعمار پیر بود که در مقابل مقاومت مردمی جز تسلیم و شکست راهی پیش روی خود نمی‌دید.

فتحی بر این باور است که جنوب ایران و بوشهر، رزمگاه دلاوران نستوه و حافظ مرزهای خلیج همیشه فارس در گذر تاریخ است که جانفشانی‌ها و دلیر مردی‌های این سرزمین می بایست چراغی  پیش روی فرزندان امروز ما باشد و پژوهش‌های صورت گرفته در یکصد سال اخیر اگر چه کوشیده‌اند تا تصویری روشن از نقش آفرینی مردان و زنان این سرزمین در دوره‌های مختلف تاریخی را ارایه دهند اما بی‌تردید رویدادهای فراوانی در این عرصه  وجود دارد که می‌تواند دست مایه خلق آثار تاریخی، ادبی و هنری صاحب‌نظران، پژوهش‌گران و هنرمندان قرار گیرد.

به گفته فتحی لزوم آشنایی عموم جامعه با مقاومت مردم جنوب ایران به ویژه کودکان و نوجوانان با زیبایی ها و عظمت این تاریخ مانا و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در زمینه آشنایی نسل   امروز با حماسه آفرینی های سرداران و حماسه آفرینان تاریخ این کشور در کتاب‌های درسی دانش آموزان یک ضرورت و نیاز اساسی است و اینکه، آینده سازان ما باید شهدایی چون رئیسعلی دلواری، شهید عاشوری و شهید نادر مهدوی را به خوبی بشناسند و با نقش و تأثیر آن حماسه سازان در دوره های تاریخی آشنا شوند، زیرا ایجاد و احیا این ظرفیت می‌تواند ما را در انتقال فرهنگ مقاومت و پایداری مدد رسانده و در تحکیم و تعمیق این روحیه موثر واقع شود.

دوازدهم شهریور ماه به واقع فقط پاسداشت یک برهه از تاریخ نیست بلکه نگاهی دقیق و عالمانه به ظرفیت‌هایی است که با شناخت آن می‌توان به راز حماسه سازی و همت و شکوه این سرزمین در ماندگاری و عزت  آن پی برد.

انگلیسی‌ها با مکر و حیله دلاور دلواری را از پای درآوردند 

وقتی حربه تهدید، حمله نظامی و تطمیع نتوانست مقاومت دلاور دلوار را بشکند استعمار پیر مانند همیشه برای از پای درآوردن رئیسعلی با مکر و حیله و دسیسه همیشگی متوسل به نفوذ شدند اینها بخشی از سخنان حسین نامور از مورخان و نوادگان رئیسعلی دلواری است.

وی ادامه می‌دهد: طبق خاطرات مستر چیک پس از آن که انگلیسی‌ها نتوانستند رئیسعلی دلواری را تطمیع کنند، شخصی را یافتند تا او را از میان بردارد که این توطئه لکه ننگینی بر تارک انگلیسی‌ها زد و هیچگاه از تاریخ حذف نخواهد شد.

نامور، غرور، شرافت و مردانگی مردم در دیار تنگستان و مناطق جنوبی کشور را از برکت‌های قیام رئیسعلی دلواری می‌داند که همچنان پابرجاست.

او درباره وصیت نامه شهید دلواری می‌گوید: از او سوگندنامه‌ای به یادگار مانده است که در آن قسم یاد کرد که برای دفاع از وطن تلاش کند و تاکید کرد که اگر این کار را نکند خدا و رسولش از او راضی نباشند؛ سوگندنامه‌ای که متنش در تابلوهایی در بوشهر، بیرون شهر و جاهای دیگر به عنوان منشور قیام رئیسعلی نصب شده است.

به گفته این عضو خانواده شهید دلواری در متن نامه آن شهید به مجتهد برازجانی هم جمله‌ای تاریخی با این مضمون آمده است که «در مدینه، خیلی‌ها از خاندان هاشمی بودند، اما از آن میان فقط امام حسین (ع) قیام کرد؛ اگر ما هم قیام نکنیم شرمنده امام حسین (ع) می‌شویم».

قیام تنگستان که نهضت استعمارستیزی سرهنگ باقرخان و شهید احمدخان تنگستانی را در پیشینه دارد، از برگ های زرین تاریخ استعمارستیزی و استقلال خواهی ملت ایران در مقابل زورگویان و متجاوزان است.

مقاومت در برابر ظلم، تکیه به نیروی خودی، سازش ناپذیری، تقویت روحیه ایثار و شهادت، ایستادگی در مقابل تحریم ها و تهدیدها از درس های ماندگار قیام تنگستان است.